حذف فرآیندهای غیرضرور صدور پروانه‌های فعالیت‌های تولیدی - دکتر محسن مشکوة

حذف فرآیندهای غیرضرور صدور پروانه‌های فعالیت‌های تولیدی

دکتر محسن مشکوة

نامه مورخ 12/08/1403 معاونت محترم امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی با موضوع ضرورت اصلاح و بازنگری در تعرفه‌های خدمات درمانی نظام دامپزشکی در راستای ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای ساختارهای ایجاد شده تحت عناوین شرکت‌های مشاوره‌ای، طراحی و خدماتی زیرمجموعه سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در سراسر کشور از جایگاه حقوقی و علمی برخوردار نیست و نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه موجب پیچیده‌تر کردن مراحل کسب و کار، افزایش هزینه‌ها، ایجاد موانع بیشتر و نارضایتی برای سرمایه‌گذاران می‌گردد و از همه مهمتر به تهدیدات بهداشتی صنعت نیمه‌جان دام کشور خواهد افزود.

 اساساً صدور مجوز یا پروانه اماکن دامی در راستای نظام‌مندی و ساماندهی مراکز نگهداری و پرورش دام بر مبنای رعایت اصول، موازین، مقررات و ضوابط بهداشتی در مکان‌یابی، فاصله‌گذاری یا رعایت حریم، انطباق جانمایی تأسیسات و فضاهای بهداشتی قرنطینه‌ای به منظور فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم برای استقرار سامانه‌های بهداشتی در راستای تحقق امنیت زیستی، ایمنی زیستی، امنیت غذایی، ارتقاء بهداشت عمومی، امنیت سرمایه‌های مربوط به منابع دامی، رونق تولید و تولید پایدار صورت می‌پذیرد و ماهیت بهداشتی دارد.

 بر این اساس بود که اوایل دهه پنجاه که اوج قانون‌گذاری در کشور محسوب می‌گردد، در سال‌های 1350 و 1351 به هنگام تدوین و تصویب قانون سازمان دامپزشکی کشور که برگرفته از قانون مشابه در کشور فرانسه بود، در ماده (19) و آئین‌نامه اجرایی آن به موضوع نظام دامداری و صدور پروانه برای تأسیس هر نوع دامداری از لحاظ اجرای مقررات بهداشتی قرنطینه‌ای پرداخته شد {می‌دانیم که فرانسه یکی از کشورهای پیشرو و مدعی در بخش کشاورزی است. از سال 1947 (77 سال پیش) تفکر آمایش سرزمین (بهره‌برداری از زمین و دستیابی به نظم نوین سرزمینی)، در استراتژیست‌ها و برنامه‌ریزان فرانسوی برای بازسازی، رشد و توسعه متوازن و متعادل در اقصی نقاط کشور فرانسه با توجه به محدودیت‌ها و مزیت‌های اقلیمی شکل گرفت. در این تفکر، مباحثی همچون همسویی بخش صنعت با بخش کشاورزی مطرح و مورد تأیید و تاکید دولتمردان قرار داشت}. با نگاهی به کشورهای پیشرو در بخش کشاورزی، مشاهده می‌کنیم سرمایه‌گذاری در قالب طرح جامع آمایش سرزمین با رعایت اصول و موازین بهداشتی برای همه آزاد است و اگر مجوز یا پروانه‌های برای تولید باید صادر شود، این مهم توسط تشکل‌های صنفی مربوط صورت می‌پذیرد، اما سرمایه‌گذاران ملزم به اخذ پروانه بهداشتی از حاکمیت و یا سازمان‌های شبه‌دولتی می‌باشند.

 راه‌اندازی درگاه ملی مجوزهای کشور با برنامه صدور الکترونیکی همه مجوزها در راستای سهولت سرمایه‌گذاری، شفاف‌سازی و اشتغال‌زایی، تحت مدیریت دبیرخانه هیأت مقررات‌زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار به استناد ماده (7) قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و اصلاحات و الحاقات بعدی آن به منظور بهبود محیط کسب و کار در وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌تواند اقدام خوبی باشد، مشروط به اینکه در صدور پروانه‌ها، موازین، مقررات، ضوابط و الزامات بهداشتی که برای تامین بهداشت و سلامت دام، فرآورده‌های دامی، اقدامات بهداشتی قرنطینه‌ای از جمله مراقبت و مبارزه با بیماری‌های دامی و قابل انتقال بین دام و انسان که توسط سازمان‌های تخصصی در سطوح بین‌المللی و ملی مربوط تدوین و ابلاغ گردیده است، مبنای صدور پروانه قرار گیرند.

این فرصت را باید مغتنم شمرد و برای بازنگری و اصلاح وضع موجود، با اصلاح مقررات و دستورالعمل‌های دست و پاگیر که مسبب وضع موجود است، کلیه پروانه‌های غیرضروری بجز پروانه‌های بهداشتی را برای دایر نمودن مراکز نگهداری و پرورش دام، ملغی نمود؛ کاری که تا کنون بسیاری از متولیان و دست‌اندرکاران امر تلاش نموده‌اند تا هرگونه نقدی را از آن منحرف و این‌گونه وانمود نمایند که این صدور پروانه‌های بهداشتی است که زمان‌بر، هزینه‌بر، ناکارآمد و غیرضروری است، بدون اینکه به نقش آن در ایجاد بستر و زیرساخت بهداشتی لازم برای کاهش مخاطرات بهداشتی، تهدیدات امنیت زیستی، تهدیدات امنیت غذایی و  تهدیدات بهداشت عمومی جامعه بیاندیشند.

چرا پروانه بهداشتی؟

 - مخاطرات بهداشتی و خسارات ناشی ازآن از جمله بیماری‌های عفونی بازپدید و نوپدید مانند تب برفکی، هاری، تب‌های خونریزی‌دهنده ویروسی، بروسلوز، شاربن، نیوکاسل، آنفلوانزا، لارو سفید و ده‌ها بیماری دیگر را مگر می‌توان نادیده گرفت؟ 61 درصد پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زای شناخته شده انسانی، 75 درصد پاتوژن‌های نوپدید و بازپدید شناخته شده انسانی و 80 درصد پاتوژن‌هایی که بالقوه قابلیت کاربرد در بیوتروریسم دارند، مشترک بین حیوان و انسان می باشند. بر پایه اعلام سازمان جهانی بهداشت، استراتژی و راهبرد مقابله با زئونوزها یا بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان به عهده دامپزشكی است كه در خط مقدم مبارزه با این بیماری‌ها قرار دارد.

- آیا رخداد اخیر پاندمی مرگبارکرونا و ضرورت اعمال محدودیت‌ها و الزامات بهداشتی قرنطینه‌ای با تدوین، ابلاغ و اجرای پروتکل‌های بهداشتی، تست و شناسایی مبتلایان، اقدامات درمانی، واکسیناسیون و خسارات و هزینه‌های سنگین و پیامدهای ناگوار آن بر امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سراسر جهان، زمینه اندیشیدن و هشداری دیگر برای برقراری طرحی نو و الگویی درست برای سرمایه‌گذاری در تأسیس مراکز نگهداری و پرورش دام را ارائه نمی‌دهد؟

- در تهیه و تائید نقشه جانمایی تاسیسات اماکن دامی، رعایت حریم و اصول بهداشتی به عنوان رکن یا پایه اساسی و زیرساخت بهداشتی و انطباق جانمایی بهداشتی تأسیسات و فضاهای بهداشتی قرنطینه‌ای در صدور پروانه‌های بهداشتی تأسیس و بهره‌برداری مراکز نگهداری و پرورش دام، به عنوان اصلی مسلم برای استقرار سامانه‌های بهداشتی GMP (روش خوب تولید)، GAHP (روش خوب پرورش دام)، HACCP (تجریه و تحلیل مخاطرات و کنترل نقاط بحرانی) صورت می‌پذیرد.

یادآوری: در مورد تمدید پروانه‌های بهداشتی بهره‌برداری برای انطباق وضعیت آن‌ها با ضوابط بهداشتی و رفع نواقص، تهیه و ارایه نقشه جانمایی بهداشتی تاسیسات صرفا برای واحدهایی که فاقد آن می‌باشند، مد نظر قرار دارد و رفع نواقص بهداشتی عمده از جمله جداسازی فیزیکی (دیوارکشی/ فنس‌کشی)، جهت وزش باد در استقرار فضاهای کم‌خطر و پرخطر، تعبیه حوضچه‌های ضدعفونی، تعبیه رختکن، قرنطینه دام، درمانگاه و محل کالبدگشایی، نرده (باکس) معاینه، واکسیناسیون، نمونه‌برداری و تست، حمام/ دوش ضدکنه، امحاء بهداشتی لاشه‌های تلف شده (چاه دفن لاشه/ کوره لاشه‌سوزی)‌ دپوی کود و عقیم‌سازی/ سالم‌سازی آن و جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

  - مگر نه اینکه تأمین سلامت دام و فرآورده‌های دامی مستلزم پیش‌نیازها و استقرار سامانه‌های بهداشتی و تضمین کیفیت مشتمل بر  GMP(روش خوب تولید)،  GAHP(روش خوب نگهداری و پرورش دام)،  GHP(روش خوب بهداشتی)، GPP (روش خوب بسته‌بندی)، GSP (روش خوب نگهداری)، GLP (روش خوب آزمایشگاهی)، GDP (روش خوب توزیع)،  HACCP(ارزیابی خطر و کنترل نقاط بحرانی) در سراسر زنجیره تولید، به ویژه در مراکز نگهداری و پرورش دام قرار دارد و پایه و اساس استقرار سامانه‌های بهداشتی بر مکان‌یابی محل احداث، فاصله‌گذاری (رعایت حریم)، انطباق طراحی و جانمایی بهداشتی ساختمان، تأسیسات، فضاهای بهداشتی قرنطینه‌ای و وسایل و ملزومات کار از جمله جداسازی قسمت های تمیز و کثیف، شرایط مناسب کف، دیوارها و سقف، وضعیت مناسب تهویه و نور، محدودیت ورود حشرات، پرندگان، جوندگان و دیگر حیوانات مزاحم و موذی، تعبیه حوضچه‌های ضدعفونی‌ خروج پساب و ضایعات‌ جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب‌ دپوی کود و عقیم‌سازی آن، امحاء بهداشتی لاشه‌های تلف شده (چاه دفن لاشه یا کوره لاشه‌سوزی و یا ...) و تأمین آب بهداشتی مطمئن قرار دارد که از طریق صدور پروانه‌های بهداشتی فراهم می‌گردد.

- مگر نه اینکه ورود دام و فرآورده‌های دامی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی نیازمند دارا بودن کد بهداشتی است و صدور کد و گواهی بهداشتی، مستلزم استقرار سامانه‌های بهداشتی در سراسر زنجیره تولید است؟ اساسا در الزامات بهداشتی کشورها برای واردات دام و فرآورده‌های دامی، مقررات و ضوابط بهداشتی بین‌المللی، ارزیابی خطر بر پایه گزارش ارزیابی عملکرد یا خدمات دامپزشکی کشور مبداء توسط سازمان جهانی بهداشت دام برای اطمینان از جلوگیری یا کاهش احتمال ورود عوامل بیماری‌زا (امنیت زیستی، ایمنی زیستی، سلامت غذایی) مد نظر قرار می‌گیرد.

- مگر نه اینکه آب در آلودگی اولیه دام و آلودگی ثانویه مواد غذایی در سراسر زنجیره غذایی نقش دارد؟ آب می‌تواند به عنوان یک حامل بسیاری از اجرام عفونی و غیرعفونی را در خود حمل کند که در برخی شرایط رشد جرم عفونی را حمایت و به عنوان ناقل فعال عمل نموده و یا تنها نقش ناقل غیرفعال را ایفا نماید. آزمون آب مصرفی در مراکز نگهداری و پرورش دام برای کنترل کیفیت و کاهش مخاطرات بهداشتی کمی و کیفی تولید الزامی است و کنترل پارامترهای فیزیکوشیمیایی و میکروبی آب بر اساس استانداردهای بهداشتی عامل اساسی برای تولید سالم محسوب می‌شود.

- مگر نه اینکه میکروب‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها می‌توانند در جمعیت‌های دامی و انسانی از طریق غذا، آب و محیط در حال چرخش باشند و انتقال آن‌ها تحت تاثیر تجارت، سفر و مهاجرت انسان و حیوان قرار می‌گیرد. امروزه بروز و گسترش پدیده مقاومت میکروبی و کاهش اثربخشی و در مواردی بی‌اثری برخی از آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی، یکی از چالش‌های جهانی است و پزشکان و دامپزشکان را به چالش طلبیده است. علاوه بر آگاهی‌دهی به ذی‌نفعان، ایمن‌سازی جمعیت‌های دامی (توسعه واکسیناسیون و استفاده از تحریک‌کننده‌های سیستم ایمنی)، تجویز و مصرف منطقی و مسئولانه آنتی‌بیوتیک‌ها، تشدید اقدامات پیشگیرانه در برابر بیماری‌های عفونی از جمله ارتقاء سطح بهداشتی مراکز نگهداری و پرورش دام از طریق صدور پروانه‌های بهداشتی و استقرار سامانه‌های بهداشتی، راهگشا و موثر خواهد بود و دامپزشکان بخشی از راه حل مقابله با مقاومت میکروبی می‌باشد.

- مگر نه اینکه سهم بزرگی از تندرستی ما مربوط به خوردنی‌ها است و تحقق امنیت غذایی و سلامت غذا یک اولویت و مطالبه ملی است؟ آلودگی مواد غذایی با منشاء دامی یا به صورت اولیه و یا ثانویه رخ می‌دهد. بیماری‌های غذازاد یا منتقل از غذا متعاقب مصرف مواد غذایی آلوده به میکروارگانیسم‌های ناخواسته و یا سموم آن‌ها به صورت عفونت غذایی و مسمومیت غذایی بیشتر ناشی از سالمونلا تایفی‌موریوم و سالمونلا اینتریتیدیس، اشریشیا کلی انتروهموراژیک سروتیپ O157:H7، استافیلوکوک ارئوس، باسیلوس سرئوس، لیستریا منوسیتوژنز، کامپیلوباکتر ژژونی،کلستریدیوم بوتولینوم، بروسلا ملی‌تنسیس و بروسلا آبورتوس، مایکوباکتریوم بوویس و مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، باسیلوس آنتراسیس و... بروز می‌کنند. امروزه علاوه بر مخاطرات بیولوژیکی، مخاطرات ناشی از باقیمانده‌های دارویی، سموم، مایکوتوکسین‌ها، فلزات سنگین (سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک) و سایر آلاینده‌ها در فرآورده‌های خوراکی بسیار جدی است و نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.

- مگر نه اینکه کنترل بهداشتی بر اقدامات بازدارنده و پیشگیرانه از رخداد مخاطرات بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی در سراسر زنجیره تولید تا مصرف و مستندسازی استوار است؟ صدور پروانه بهداشتی بهره‌برداری مراکز نگهداری و پرورش دام به استناد آئین‌نامه‌های مصوب، مشروط به معرفی و بکارگیری مسئول فنی بهداشتی است که کنترل کلیه امور بهداشتی مربوط به مرکز مانند کنترل بهداشتی فرآورده‌های تولیدی و وسایل حمل و نقل، صدور گواهی بهداشتی حمل دام و فرآورده‌های دامی از مبداء واحد و نظارت بر اجرای کلیه قوانین، مقررات و نیز دستورالعمل‌های بهداشتی ابلاغی از سوی سازمان دامپزشکی کشور و گزارش کامل و به‌موقع اقدامات از جمله هرگونه تخلف بهداشتی در مرکز تحت نظارت در سامانه‌های مرتبط را بر عهده دارد.

- مگر نه اینکه در هزاره سوم شاخص توسعه دانایی است (هر زمان نو می‌شود دنیا و ما) و در جهان واحدOne World  به استراتژی سلامت واحد One Health نیاز است و برای تحقق سلامت واحد همکاری حوزه‌های پزشکی، دامپزشکی و زیست‌محیطی الزامی است و جز این نگرش، دستیابی به شاخص‌های سلامت، امری محال و غیرقابل دسترس است.

پس بجاست که بر اساس ضرورت‌ها و الزامات بهداشتی برای بازنگری و اصلاح رویه صدور پروانه‌های مراکز نگهداری و پرورش دام، بیش از این فرصت‌سوزی نکنیم.

- مبانی قانونی:

الف) قانون سازمان دامپزشکی کشور مصوب سال 1350 مجلسین وقت

ب) آئین‌نامه اجرایی ماده (19) قانون سازمان دامپزشکی کشور، مصوب 1351 کمیسیون‌های کشاورزی و منابع طبیعی مجلسین وقت

ج) آئین‌نامه اجرایی نظارت بهداشتی دامپزشکی مصوب 1387 وزیران عضو کمیسیون امور زیربنایی صنعت و محیط زیست (تصویب‌نامه کمیسیون موضوع اصل 138 قانون اساسی)

د) قانون نظام جامع دامپروری کشور مصوبه 1388 مجلس شورای اسلامی

ه) آیین‌نامه اجرایی بند (ث) ماده (۷) قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور در جلسه 1397 هیئت وزیران

و) ماده (34) قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا. مصوب 1397 مجلس شورای اسلامی

ز) آئین‌نامه اجرایی ماده (34) قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا. مصوب 1397 هیأت وزیران

ح) تصویب‌نامه در مورد تعیین مزد روزانه مسئول فنی بهداشتی و کادر بهداشتی با لحاظ ضرایب مدرک تحصیلی، سختی کار و منطقه‌ای مصوب 1390 هیأت وزیران

 ط) دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی کشور و سازمان نظام دامپزشکی ج.ا.ا