جایگاه آموزش دامپزشکی کشور در وزارت بهداشت است/ برنامه آموزشی به روز شده برای دروس دکترای حرفه‌ای دامپزشکی وجود ندارد

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «دکتر فرشید صرّاف‌زاده رضائی» استاد تمام بازنشسته دانشگاه ارومیه و سردبیر نشریه  Veterinary Research Forum، در گفت‌وگو با حکیم مهر از مسیر تحصیلی، چالش‌ها و دستاوردهای خود در عرصه دامپزشکی و نقش نشریه علمی در پیشرفت این رشته در سطح بین‌المللی سخن می‌گوید. او همچنین مشکلات آموزشی و پژوهشی در این حوزه و چالش‌های آن در ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد.

در این گفت‌وگو، دکتر صرّاف‌زاده به اهمیت انتخاب رشته، فراز و نشیب‌های مسیر علمی خود و همچنین دیدگاه‌هایش در مورد آموزش و پژوهش دامپزشکی ایران می‌پردازد.

 حکیم مهر: آقای دکتر، ورودی چه سالی و کدام دانشکده هستید؟ چه شد که دامپزشکی را انتخاب کردید؟ آیا این علاقه از قبل در شما وجود داشت یا اینکه به نوعی سرنوشت شما را به این رشته کشاند؟

من در سال 1357 وارد دانشگاه ارومیه شدم و در دانشکده دامپزشکی این دانشگاه تحصیلاتم را آغاز کردم. انتخاب رشته دامپزشکی برای من به نوعی تداوم حرفه پدری‌ام بود. پدرم مرحوم رشید صراف‌زاده رضایی، یکی از فارغ‌التحصیلان دبیرستان دامپزشکی در سال 1322 هجری شمسی و کارمند اداره کشاورزی و دامپزشکی استان آذربایجان غربی بودند. در واقع در خانواده‌ای دامپزشک به دنیا آمده بودم و این باعث شد که من نیز با علاقه این مسیر را دنبال کنم. توان علمی خودم را هم در این راستا دیدم و تصمیم گرفتم که تحصیلاتم را در رشته دامپزشکی ادامه دهم.

حکیم مهر: پس از شروع تحصیلات در دانشگاه ارومیه، چه تغییراتی در مسیر شما ایجاد شد؟

آغاز تحصیل من در دانشگاه ارومیه با شرایط اجتماعی و سیاسی سال 1357 هم‌زمان بود. تا آغاز انقلاب فرهنگی در سال 1359 بیش از یک یا دو ترم در دانشگاه ارومیه نبودم که دانشگاه‌ها با تعطیلی حداقل دو ساله مواجه شدند. ادامه تحصیل اینجانب با بازگشایی دانشگاه‌ها در خرداد سال 1361 در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بود. در سال 1365 از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در رشته دکتری حرفه‌ای دامپزشکی فارغ‌التحصیل شدم. در همین دوران بود که رشته تخصصی جراحی دامپزشکی به‌عنوان اولین رشته تخصصی در طب دامپزشکی در ایران راه‌اندازی شد و من جزو اولین گروه از دانشجویان رزیدنت این رشته در شیراز بودم. آنجا دوره تخصصی جراحی دامپزشکی را گذراندم و بعد از فارغ‌التحصیلی به دانشگاه ارومیه برگشتم. در این دانشگاه به عنوان هیئت علمی مشغول به تدریس و پژوهش شدم و در طول این سال‌ها همیشه در تلاش بودم که در ارتقاء سطح آموزشی، پژوهشی و جایگاه اجتماعی این رشته در کشور شریک باشم.

حکیم مهر: در ادامه تحصیلات و دوران تدریس خود، چطور به راه‌اندازی نشریه Vet Res Forum فکر کردید؟ این نشریه چه مسیری طی کرده است که امروز به این موفقیت‌ها رسیده است؟

یکی از ابزار مهم در موسسات آموزش عالی وجود نشریات علمی معتبر است. به گفته دیگر وجود نشریات معتبر تاثیر به‌سزایی در ارتقا سطح علمی و جایگاه این موسسات در رتبه بندی جهانی دارد. لذا در دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه همراه با سایر همکاران جوان از بدو استخدام در فکر راه‌اندازی نشریه علمی و تخصصی بودیم و این مهم در تیر ماه سال 1388 به واقعیت پیوست. پر واضح است که شروع این مسیر با چالش‌های زیادی همراه بود؛ به‌ویژه که راه‌اندازی یک نشریه علمی، نیاز به حمایت‌های علمی (تامین مقالات علمی و پژوهشی) و صد البته مالی و وجود زیرساخت‌های مناسب دارد. مهمترین نکته در انتشار نشریات علمی تداوم منظم انتشار در موعد مقرر است که در این خصوص نشریه ما در 15 سال گذشته حتی یک روز هم در این مورد تعلل و یا تاخیر نداشته است. اینکار صرفا در سایه عشق به کار و عملکرد 24 ساعت شبانه‌روز در 7 روز هفته عملی می‌شود. حفظ کیفیت علمی مقالات منتشر شده از نکات بارز دیگر در تداوم انتشار نشریات علمی است. در حال حاضر، این نشریه در پایگاه‌های مختلف علمی بین‌المللی نمایه می‌شود و از سال‌های نخست انتشار تا امروز، شاهد رشد چشمگیر کیفیت مقالات و افزایش تعداد دست نوشته های دریافتی هستیم. این دستاوردها نتیجه تلاش و همکاری بی‌وقفه تیم پژوهشی و علمی است که در کنار هم کار می‌کنند.

حکیم مهر: در مورد افتخارات جهانی که اخیراً برای نشریه به دست آمده، بیشتر توضیح دهید.

یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای ما این بود که در سال‌های اخیر نشریه ما در پایگاه‌های معتبر جهانی نمایه شد. این موفقیت‌ها باعث شد که نشریه به عنوان یکی از منابع معتبر علمی در حوزه دامپزشکی شناخته شود. خوشبختانه با تلاش‌های همکاران عزیزم، ما توانستیم در بیش از 28 پایگاه اطلاعاتی علمی شناخته‌شده در دنیا نمایه شویم. در این خصوص می‌توان از: Journal Citation Reports (JCR), Scopus, Web of Science, Islamic World Science Citation Center (ISC), Pubmed Central, Directory of Open Access Journals (DOAJ), … نام برد. در حال حاضر نشریه ما دارای ضریب تاثیر 0.8 و رتبه Q3 از پایگاه اطلاعاتی JCR (Clarivate Analytics) و ضریب تاثیر 0.28 و رتبه Q2 از پایگاه اطلاعاتی Scopus است.

در حال حاضر مقالات منتشر شده در این نشریه بیش از یک میلیون بار در سطح جهانی دیده شده‌اند که این خود نشان‌دهنده حضور فعالانه ما در مجامع بین‌المللی است. لازم به ذکر است علاقه‌مندان برای دسترسی به اطلاعات برخط این نشریه می‌توانند به سامانه ما به آدرس https://vrf.iranjournals.ir  مراجعه نمایند. خوشبختانه، ما با تلاش‌های فراوان همکاران عزیزمان -که تعداد آن‌ها از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است-، توانسته‌ایم به نتایج ارزشمندی دست پیدا کنیم.

من همیشه به این اعتقاد داشتم که ما نسلی منتخب بودیم که دست پرورده اساتید برجسته و بسیار مجرب بوده‌ایم. به نقل از یکی از اساتید گرانقدر و عزیزم مشکل اصلی بسیاری از ما در زمینه شغلی و اجتماعی «سهل‌انگاری» است. نه به معنی مصطلح بی‌توجهی، تسامح، غفلت و کاهلی، بلکه به معنی آسان‌گیری وظایف و امور محوله. یعنی نقش خود را در برابر مسئولیت‌های تقبل نموده و انجام آنها را، وظیفه ای آسان تلقی کردن. ایشان می‌فرمودند که مشکل اصلی ما این است که انجام کارها را آسان تلقی می کنیم، در حالی که اگر در کار خود جدیت نداشته باشیم، هیچ‌گاه به خواسته مطلوب نخواهیم رسید. در زمینه علمی، این قاعده بیشتر از هر زمان دیگری صادق است.

این که ما به نتیجه برسیم، نیازمند پشتکار و دقت است. بعد از گذشت ۱۵ یا ۱۶ سال، هنوز هم روزانه حداقل چهار ساعت با انجام امور نشریه مشغول هستم و حساسیت‌هایی را که از روز اول داشتم، همچنان در روند کار من وجود دارد. این افتخارات نه تنها برای نشریه، بلکه برای کل جامعه علمی دامپزشکی ایران یک پیروزی بزرگ است و این نشان‌دهنده توانمندی‌های علمی کشور ما در زمینه دامپزشکی است.

حکیم مهر: شما سال‌ها در دانشگاه ارومیه به تدریس و پژوهش مشغول بودید. به نظر شما مهم‌ترین مشکلات آموزشی و پژوهشی در دامپزشکی چیست؟

به نظر اینجانب جایگاه آموزش دامپزشکی کشور نه در وزارت علوم تحقیقات و فناوری، بلکه در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. تطابق قابل توجه سرفصل‌های دروس و اهداف آموزشی علوم گروه پزشکی با رشته دامپزشکی نشان دهنده این واقعیت است که دامپزشکی و امور مربوط به آموزش و پژوهش دامپزشکی سنخیت بیشتری با اهداف و راهبردهای آموزشی و پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارد. کلیات این موضوع هرچند وقت یک‌بار در مراجع ذی‌صلاح مطرح و بعد از مدتی مجدد به فراموشی سپرده می‌شود.

در خصوص آموزش رشته دامپزشکی باید به این موضوع اشاره نمود که با راه‌اندازی دوره‌های متعدد تخصصی در رشته‌های مختلف دامپزشکی، متاسفانه تاکنون هیچ بازنگری مجددی در سرفصل دروس دوره دکترای حرفه‌ای دامپزشکی نشده است. برای مثال انجام جراحی‌های تجربی برای دانشجویان دوره دکترای حرفه‌ای دامپزشکی با وجود فارغ‌التحصیلان دامپزشک متخصص جراحی، غیر الزامی به نظر می‌رسد، لازم به ذکر است که انجام جراحی‌های تجربی بر روی حیوانات نه تنها از نظر انسانی قابل قبول نیست، از طرف دیگر هم باعث هزینه‌های هنگفت برای دانشکده‌های دامپزشکی نیز می‌باشد.

حکیم مهر:‌ اخیراً برخی انتقادها به دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه مطرح شده است. نظر شما در مورد این انتقادات چیست؟

در مورد انتقادهایی که از دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه شده است، باید بگویم که باید همیشه با دقت بیشتر و بررسی دقیق به مسائل نگاه کرد. بسیاری از انتقادهایی که مطرح می‌شود منصفانه نبوده و عقاید و نظرات مطرح شده از سوی فرد یا افرادی بوده که دانش و آگاهی کامل نسبت به امور آموزش و پژوهش دامپزشکی و حتی اصطلاحات علمی نداشته‌اند. البته نمی‌توانم به طور دقیق بگویم این انتقادات از طرف چه کسانی بوده، چون اطلاعات بیشتری ندارم. مطمئن باشید که از تمامی سیستم‌های آموزشی، نه فقط در دامپزشکی، بلکه حتی در پزشکی هم می‌توانند چنین گزارشی تهیه و ارسال کنند. سیاه‌نمایی و نشان دادن عیب و ایرادها بسیار راحت است. امروز با یک گوشی موبایل می‌توانم به دفتر حکیم مهر بروم، عکس‌هایی بگیرم، صحبت‌هایی ضبط کنم و بعد آن‌ها را منتشر کنم، بدون آنکه بررسی دقیقی انجام دهم. اما این رویکرد هیچ بازده مثبت و سازنده‌ای نخواهد داشت.

دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه در سطوح مختلف آموزشی از کاردانی تا دکتری تخصصی و حتی پسادکتری فعال است و یکی از باسابقه‌ترین دانشکده‌های دامپزشکی با بیش از چهل سال سابقه در کشور به شمار می‌آید. آیا شما معتقدید که کمبود مدرس در یک بخش یا مسائل دیگر به‌قدری اهمیت دارد که بخواهیم تمام سیستم آموزشی و مدیریتی را زیر سوال ببریم؟ به نظر بنده، این نوع مقایسه‌ها نادرست است و نهایت سهل انگاری و بی‌توجهی به مسائل است. در یک جمله می‌توانم بگویم: در هر دانشکده‌ای که پا بگذارید، وضعیت مشابهی وجود دارد؛ چه در پزشکی، چه در کشاورزی، و چه در دامپزشکی. این مشکلات نه تنها مربوط به دامپزشکی، بلکه به کل سیستم آموزش عالی کشور مربوط است.

 خلاصه اینکه تنها وجود نشریه بین المللی Vet Res Forum که با گستره بین المللی و وجود مخاطب در سراسر دنیا به صورت ماهنامه توسط اعضای هیات علمی دانشکده دامپزشکی ارومیه با مشارکت سایر همکاران در دانشکده‌های دامپزشکی و پزشکی و سایر علوم وابسته در سراسر کشور منتشر می‌گردد، خود می‌تواند شاهدی معتبر بر انجام فعالیت‌های ایثارگونه آموزشی و پژوهشی همکاران محترم و رسالت مهم آنان در این امر خطیر در دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه ‌باشد.

حکیم مهر: در پایان، اگر نکته‌ای باقی مانده که بخواهید اضافه کنید، لطفاً بفرمایید.

در نهایت، تأکید می‌کنم که اگر بخواهیم در هر کاری موفق باشیم، باید به آن علاقه‌مند باشیم و تمام توان خود را برای بهترین بودن در آن زمینه به کار بگیریم. این تفکر من از ابتدا تا امروز بوده و به همین دلیل تلاش کردم در همه عرصه‌ها، چه در دانشگاه و چه در نشریه، بهترین باشم. توصیه می‌کنم تمامی همکاران و دانشجویان نیز همین رویکرد را پیش بگیرند و در مسیر علم و تحقیق با عشق و انگیزه بیشتر گام بردارند. در پایان از ریاست دانشگاه ارومیه، معاونت محترم پژوهشی و فنآوری دانشگاه ارومیه و ریاست محترم دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه از بابت حمایت‌های معنوی و مالی کمال تشکر و قدردانی را دارم.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.