دامپزشکان نگران عملکرد سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک حتی در مناطق دورافتاده نباشند/ کلاس‌های آموزشی نسخه‌نویسی الکترونیکی به زودی برگزار می‌شود

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: با راه‌اندازی سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک دامپزشکی، نظام تجویز دارو در صنعت دام، طیور و آبزیان وارد مرحله‌ای جدید شده است. این سامانه که با هدف کنترل مصرف بی‌رویه داروها، پیشگیری از عرضه داروهای خارج از شبکه و افزایش سلامت محصولات دامی طراحی شده، امکان ردیابی و کنترل دقیق‌تر داروهای تجویزی را فراهم می‌کند. اما در مسیر اجرای این تحول دیجیتال، چالش‌هایی نیز مطرح شده است. از مشکلات فنی و آموزشی تا دغدغه‌های دامپزشکان در مناطق کم‌برخوردار؛ آیا این سامانه می‌تواند انتظارات را برآورده کند؟

برای یافتن پاسخ این سوال به سراغ «دکتر حمیدرضا حسینی» سرپرست دفتر دارو و درمان سازمان دامپزشکی کشور رفتیم و نظرات او را جویا شدیم.

حکیم مهر: لطفاً به لحاظ فنی و تکنیکی توضیح دهید که سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک دامپزشکی چگونه فعالیت می‌کند و اهداف راه‌اندازی آن چیست؟

فرآیند نسخه‌‌نویسی الکترونیکی در حدود یک سال اخیر در دستور کار دفتر دارو و درمان سازمان دامپزشکی قرار گرفته و با دستور و تأکید ریاست محترم سازمان، عملیاتی شد. این سامانه حاصل کار مشترک همکاران ما در دفتر فناوری اطلاعات (فاوا) و دفتر دارو و درمان سازمان دامپزشکی است. در این فرآیند، مباحث تخصصی و داده‌های لازم جهت نسخه‌‌نويسی الکترونیکی توسط کارشناسان دفتر دارو و درمان تعریف شد و سپس تیم فاوا، سامانه مربوطه را طراحی کرد.

نسخه‌نویسی الکترونیکی یک نقطه عطف در حوزه فنی و درمانی دامپزشکی کشور محسوب می‌شود و گامی مهم در جهت استفاده هدفمند از داروهای دامپزشکی در صنعت دام و طیور است. این سامانه می‌تواند کمک شایانی به بهبود نظارت بر تجویز و مصرف داروهای دامپزشکی داشته باشد. مراسم رونمایی رسمی آن نیز در روز دوشنبه ششم اسفندماه با حضور وزیر محترم جهاد کشاورزی و ریاست محترم سازمان دامپزشکی برگزار شد.

حکیم مهر: برخی از کلینیسین‌ها معتقدند که این طرح به‌صورت ناگهانی اجرا شده و در هنگام استفاده با خطاهای سیستمی مواجه می‌شوند. همچنین، شماره پشتیبانی اعلام‌شده دائماً اشغال بوده است. در این خصوص چه توضیحی دارید؟

در فرآیند راه‌اندازی نسخه‌نویسی الکترونیکی، تجربه نشان داده که چنین سامانه‌هایی نیازمند مراحل آزمایشی، ارزیابی و آموزش هستند. برای مثال، نسخه‌‌نویسی الکترونیکی در وزارت بهداشت نیز چند سالی روی فرآیند آن کار شد و نهایتاً پس از حدود یک تا دو سال به‌طور کامل عملیاتی شد. ما هم در سازمان دامپزشکی این رویکرد را در نظر گرفتیم و برای شروع، یک استان به‌عنوان پایلوت انتخاب شده تا فرآیندها را بررسی و مشکلات احتمالی را شناسایی و برطرف کنیم.

هم‌اکنون حدود هفت هزار و ۵۰۰ دامپزشک و کلینیسین در سراسر کشور در بخش‌های مختلف از جمله کلینیک‌های دامپزشکی، داروخانه‌ها، مراکز مایه‌کوبی مستقل و وابسته فعالیت دارند. برای تمامی این افراد دسترسی‌هایی در نظر گرفته شده تا بتوانند نسخه‌نویسی الکترونیکی را انجام دهند. سامانه‌ای که در این زمینه طراحی شده تحت عنوان P.IVO توسط همکاران ما در دفتر فاوا بر اساس مستندات و ملاحظات فنی دفتر دارو و درمان طراحی شده است. این سامانه به‌همراه دو سامانه دیگر، یعنی سامانه سرت (سامانه صدور مجوز و پروانه) و سامانه مرجع دارویی، به‌طور کامل به یکدیگر متصل شده‌اند.

این اتصال به این صورت عمل می‌کند که سامانه P.IVO به‌عنوان سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک دامپزشکی، از طریق سامانه سرت به کلیه داروهای واجد کد IVC با درج نام ژنریک دارو متصل شده است. در این فرایند دامپزشکان می‌بایست پروانه اشتغال خود را در سامانه سرت بارگزاری نموده تا قابل شناسايي در سامانه نسخه‌نویسی باشند. این مدارک توسط همکاران ما در ادارات کل دامپزشکی استان‌ها بررسی شده و پس از تأیید، شماره پروانه دامپزشک به سامانه P.IVO لینک می‌شود. پس از این مرحله، دامپزشک با استفاده از نام کاربری و رمز عبور اختصاصی خود وارد سامانه شده و می‌تواند نسخه‌نویسی کند.

در فرآیند نسخه‌نویسی، دامپزشک باید اطلاعاتی مانند نام دارو، دوز مصرفی، سن و نوع دام، بیماری، تعداد دفعات درمان و توضیحات لازم را وارد کند. پس از ثبت اطلاعات، یک کد رهگیری صادر می‌شود که دامدار یا مرغدار می‌تواند آن را به داروخانه دامپزشکی ارائه دهد. مسئول فنی داروخانه نیز از طریق ورود به سامانه D.IVO که گزینه نسخه‌پیچی الکترونیکی در آن طراحی و بارگزاری شده، نسخه را مشاهده و اقدام به نسخه‌پیچی داروهای تجویز شده می‌کند. در این مرحله به‌طور خودکار داروهای مذکور از موجودی داروخانه کسر شده و دارو به دامدار یا مرغدار تحویل داده می‌شود. این گردش کار در خصوص واکسن‌های دام و طیور هم با مراجعه دامدار یا مرغدار به مراکز فروش واکسن وابسته و مستقل صدق می‌کند.

ما به‌طور مداوم عملکرد سامانه را ارزیابی کرده‌ایم و خوشبختانه از نظر سرعت پردازش، سیستم قابلیت‌های خوبی دارد، لذا با هدف آگاهی‌بخشی بیشتر در راستای اجرای این طرح، اوایل هفته آینده یک دوره آموزشی آنلاین (وبینار) برای همکاران تشخیص و درمان سراسر کشور برگزار خواهد شد. در این دوره آموزشی، حتی همکاران شهرستانی و ادارات دامپزشکی شهرستان‌ها نیز حضور خواهند داشت و تمامی ابهامات و سؤالات مطرح و پاسخ داده خواهند شد. علاوه بر این، ما از ادارات کل دامپزشکی استان‌ها خواسته‌ایم که برای کلینیسین‌ها، داروخانه‌ها، مسئولین فنی داروخانه‌ها و مراکز مایه‌کوبی، دوره‌های آموزشی برگزار کنند تا تمامی کاربران با فرآیندهای سامانه آشنا شوند.

نگرانی خاصی در مورد عملکرد سامانه وجود ندارد؛ تمامی داروهای موردنظر که برای آن‌ها در سامانه سرت آی‌ وی‌ سی (IVC) صادر شده، به‌راحتی در سامانه نسخه‌نويسی الکترونیکی با نام ژنریک نمایش داده می‌شوند و انتخاب آن‌ها توسط دامپزشکان بدون مشکل انجام می‌شود. با درج اطلاعات کامل، سیستم کد رهگیری نسخه را صادر کرده و روند تحویل دارو و واکسن به‌صورت کاملاً الکترونیکی انجام خواهد شد.

تنها نکته‌ای که همکاران باید به آن توجه کنند، تمامی داروها و واکسن‌هایی که در زنجیره پخش استان و مراکز مایه‌کوبی و داروخانه‌ها توزیع می‌شوند، باید به‌طور دقیق در سامانه D.IVO ثبت شوند تا فرآیند نسخه‌پیچی و تحویل دارو یا واکسن به درستی انجام شود.

بنابراین، دوستان و همکاران نباید نگران باشند. هرگونه مشکل و چالشی که مطرح شود، از طریق دوره‌های آموزشی و در صورت لزوم فرآیندهای بهینه‌سازی سامانه رفع خواهد شد و روند اجرایی این سیستم به‌طور کامل تسریع خواهد یافت.

حکیم مهر: آیا بهتر نبود که کلاس‌های آموزشی را پیش از رونمایی رسمی سامانه برگزار می‌کردید تا از سردرگمی کاربران جلوگیری شود؟

همان‌طور که عرض کردم، ما در ابتدا یک استان را به‌عنوان پایلوت انتخاب کردیم تا بتوانیم مشکلات احتمالی را شناسایی کنیم. دلیل اینکه کلاس‌های آموزشی را هم‌زمان با اجرای پایلوت برگزار نکردیم، این بود که ابتدا قصد داشتیم نقاط ضعف و مشکلات را به‌طور کامل احصا کنیم.

اکنون که این مشکلات شناسایی شده و به حداقل رسیده است، دوره‌های آموزشی را با محتوای کاربردی برگزار خواهیم کرد. این دوره‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که دامپزشکان استان‌ها پس از آموزش بتوانند اطلاعات را به سایر کلینیسین‌ها و دامپزشکان منتقل کنند. نکته مهم این است که سامانه نسخه‌نویسی الکترونیکی یک اپلیکیشن ثابت و تعریف‌شده است و تغییرات اساسی در آن انجام نخواهد شد که نیاز به آموزش‌های مکرر داشته باشد. بنابراین، برگزاری آموزش پس از اجرای پایلوت، باعث می‌شود که یک دوره کاملاً کاربردی و عملیاتی برگزار شود و کاربران با شرایط واقعی سیستم آشنا شوند.

حکیم مهر: شما اشاره کردید که سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک در حوزه پزشکی نیز اجرا شده است، اما تفاوت اینجاست که پزشکان در مطب خود و با اینترنت پرسرعت کار می‌کنند، درحالی‌که دامپزشکان اغلب در مناطق دورافتاده و روستاهای محروم حضور دارند که ممکن است حتی دسترسی به آنتن موبایل نداشته باشند. این مشکل را چگونه می‌توان حل کرد؟

خوشبختانه درصد پوشش اینترنت در کشور نسبتاً بالا و قابل‌قبول است، اما برای رفع این مشکل، ما در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد قابلیت ثبت آفلاین در سامانه نسخه‌نویسی الکترونیکی هستیم. به این ترتیب، کلینیسین‌ها می‌توانند با استفاده از گوشی همراه خود، اطلاعات نسخه را در حالت آفلاین ثبت کنند. سپس، به‌محض دسترسی به اینترنت پرسرعت (مثلاً در کلینیک یا در اولین نقطه‌ای که امکان اتصال وجود داشته باشد)، اطلاعات به‌طور خودکار در سامانه بارگذاری خواهد شد. این قابلیت باعث خواهد شد که حتی در شرایطی که دامپزشک در منطقه‌ای بدون پوشش اینترنت باشد، فرآیند نسخه‌نویسی متوقف نشود و پس از اتصال به اینترنت، اطلاعات در سامانه به‌روز شود.

حکیم مهر: دستاوردهای سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک دامپزشکی چیست؟

این سامانه دو دستاورد مهم داشته است. نخست، در راستای نسخه‌نویسی الکترونیکی در زنجیره تولید و درمان دام، به ویژه در حیواناتی که محصولات آنها مانند گوشت و شیر برای مصرف انسانی استفاده می‌شود، می‌تواند در رصد و پایش باقیمانده‌ها به‌عنوان یک ابزار کمکی نقش داشته باشد؛ زمانی که نسخه‌نویسی الکترونیکی اجرا می‌شود، روند مصرف دارو نظام‌مندتر شده و تحت کنترل قرار می‌گیرد.

در فاز اول، داروهای آنتی‌بیوتیک، هورمون‌ها و واکسن‌های دام، طیور، آبزیان و زنبور عسل به عنوان داروهای استراتژیک در این سامانه قرار گرفته‌اند و نسخه‌نویسی برای آنها الزامی شده است. این فرآیند باعث می‌شود که مصرف این داروها کاملاً مستند، ثبت‌شده و قابل رهگیری باشد. در نتیجه، عرضه داروهای خارج از شبکه و یا قاچاق به حداقل می‌رسد. 

حکیم مهر: این سامانه چگونه به کنترل مصرف آنتی‌بیوتیک و واکسن‌های دامپزشکی کمک می‌کند؟

پیش از این، نسخه‌نویسی به صورت فیزیکی انجام می‌شد که امکان رصد و نظارت بر آن دشوار بود. اکنون با اجرای نسخه‌نویسی الکترونیکی، فرآیند نسخه‌نویسی بصورت سیستمی قابل رصد و ارزیابی خواهد بود. با این سامانه نسخه‌نویسی فقط بر اساس تشخیص کلینیسین انجام شده و این روند باعث می‌شود که مصرف آنتی‌بیوتیک و واکسن هدفمند شود و از تجویز و مصرف بی‌رویه جلوگیری گردد.

حکیم مهر: این سامانه چه تأثیری بر پایش و کنترل کیفیت محصولات دامی دارد؟

یکی از مزایای مهم سامانه نسخه‌نویسی الکترونیکی، میزان مصرف دارو و واکسن در جمعیت دامی قابل ردیابی خواهد بود. این قابلیت از منظر حاکمیتی به سازمان دامپزشکی کمک می‌کند تا میزان مصرف دارو از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون و واکسن در جمعیت دام و طیور کشور ارزیابی شده و حتی کیفیت محصولات پروتئینی با منشاء دامی از منظر پایش‌ ارتقا داشته باشد.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.