تحلیل مقایسه‌ای اثربخشی واکسیناسیون سراسری و همزمان در مقابل واکسیناسیون پراکنده و مقطعی در کنترل بیماری تب برفکی - دکتر محمدرضا شعله‌پاش

تحلیل مقایسه‌ای اثربخشی واکسیناسیون سراسری و همزمان در مقابل واکسیناسیون پراکنده و مقطعی در کنترل بیماری تب برفکی

دکتر محمدرضا شعله‌پاش

مقدمه

تب برفکی یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی واگیردار در جمعیت دام‌های زوج‌سم به‌ویژه نشخوارکنندگان است که موجب خسارات گسترده اقتصادی و بهداشتی در سطح ملی و بین‌المللی می‌شود. کنترل و پیشگیری از این بیماری، مستلزم اجرای برنامه‌های واکسیناسیون مؤثر و هدفمند است. دو رویکرد رایج در واکسیناسیون علیه تب برفکی شامل "واکسیناسیون سراسری و همزمان" و "واکسیناسیون پراکنده و مقطعی" هستند که هرکدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند.

در این فرصت، با تکیه بر منابع علمی به‌روز و تجربیات جهانی، اثربخشی این دو راهبرد واکسیناسیون در کنترل بیماری تب برفکی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته و پیامدهای اپیدمیولوژیک، اقتصادی و مدیریتی آن‌ها تحلیل می‌شود.

1- واکسیناسیون سراسری و همزمان: راهبرد پیشگیرانه جامع

1-1 - تقویت ایمنی جمعی:

واکسیناسیون همزمان دام‌ها در یک بازه زمانی مشخص موجب ایجاد ایمنی همگانی (herd immunity)  مؤثر می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که دستیابی به پوشش واکسیناسیون بالای ۷۰ درصد می‌تواند به قطع زنجیره انتقال ویروس کمک کند.

1-2- کاهش شیوع بیماری:

در کشورهایی مانند ونزوئلا، اجرای واکسیناسیون همگام و جامع منجر به کاهش موارد شیوع تب برفکی از بیش از ۲۰ مورد در سال به صفر مورد شد. (Frontiers in Veterinary Science , 2022)

1-3-  کاهش خسارات اقتصادی و تجاری:

ایجاد ایمنی گسترده از بروز کانون‌های جدید بیماری جلوگیری کرده و در نتیجه، مانع از ایجاد محدودیت‌های تجاری و کاهش تولیدات دامی می‌شود. مطالعه ای در اتیوپی نشان داده که واکسیناسیون سراسری از نظر هزینه – فایده در مقایسه با درمان و واکسیناسیون واکنشی بسیار سودمندتر است. (PubMed, 2016)

1-4- تقویت همکاری و اعتماد دامداران:

اجرای برنامه سراسری منسجم موجب افزایش مشارکت دامداران، هماهنگی نهادی و تقویت اعتماد عمومی نسبت به ساختارهای دامپزشکی می‌شود.

2 - واکسیناسیون پراکنده و مقطعی: رویکرد واکنشی پرریسک

2-1- کاهش اثربخشی ایمنی جمعی:

در واکسیناسیون ناهماهنگ، به‌دلیل تفاوت زمانی ایمنی در گله‌ها، جمعیت هدف قادر به ایجاد ایمنی یکپارچه نیست. در اندونزی، استفاده از واکسیناسیون پراکنده بدون برنامه‌ریزی، موجب گسترش بیشتر بیماری و شکل‌گیری موج‌های جدید شد. (Reuters, 2025)

2-2- افزایش احتمال بقای ویروس در جمعیت:

در صورتی که ویروس در بخش‌هایی از جمعیت باقی بماند، احتمال شیوع مجدد وجود دارد.

2-3-  پیامدهای اقتصادی بلندمدت:

واکسیناسیون ناقص منجر به استمرار محدودیت‌های تجاری و کاهش صادرات محصولات دامی می‌شود.

2-4- نقص در مدیریت اپیدمیولوژیک:

در صورت نبود هماهنگی بین مناطق، اطلاعات به‌روز و مداخلات به‌موقع، واکسیناسیون پراکنده می‌تواند موجب پراکندگی ویروس و تأخیر در کنترل آن شود.

3- تحلیل مقایسه‌ای

جدول مقایسه‌ای زیر، تفاوت‌های کلیدی بین دو رویکرد واکسیناسیون را نشان می‌دهد:

نتیجه‌گیری

با استناد به شواهد علمی و تجربیات جهانی، واکسیناسیون سراسری و همزمان به‌عنوان راهبردی مؤثر، پایدار و کم‌ریسک در برابر تب برفکی شناخته می‌شود. این رویکرد نه تنها موجب ایجاد ایمنی جمعی قابل اتکا می‌شود بلکه از بروز و بازگشت کانون‌های بیماری جلوگیری کرده و هزینه‌های اقتصادی را به شدت کاهش می‌دهد. در مقابل، واکسیناسیون پراکنده و واکنشی ممکن است در برخی موارد کوتاه‌مدت مفید واقع شود، اما نمی‌تواند به‌عنوان راهکار اصلی کنترل بیماری در سطح ملی به‌کار رود.

پیشنهاد  گردیده که سازمان‌های دامپزشکی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، با تکیه بر تجارب موفق بین‌المللی، برنامه‌های واکسیناسیون منسجم و دوره‌ای با پوشش کامل را به‌عنوان پایه اصلی سیاست‌های کنترل تب برفکی مدنظر قرار دهند.