معرفی کتاب نجات محیط زیست + عکس

حکیم مهر - کتاب نجات محیط زیست توسط انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد منتشر شد.

این کتاب نوشته لستر براون و ترجمه دکتر حمید طراوتی است.

در مقدمه مترجم آمده است :

" اکنون جهان با توفانی کامل روبه روست. توفانی از کمبود مواد غذایی، رشد جمعیت، کمبود آب و افزایش شدید قیمت نفت. این تغییرات به اضافه تسریع تغییر آب و هوا و مهاجرت گسترده مردم از مرزهای ملی، شرایطی بس بحرانی ایجاد کرده است. اوضاع دنیا خوب نیست. اوضاع بد نمیتواند همچنان تا ابد ادامه یابد. اگر آن چه را اکنون انجام میدهیم همچنان ادامه دهیم، آیا می  توانیم انتظاری غیر از تعمیق بحران جهانی و در نهایت فروپاشی تمدن داشته باشیم؟ آیا میتوانیم تا ۱۳ سال دیگر یک آفریقای جدید را غذا بدهیم؟ آیا میتوانیم چند جنگ دیگر را تاب بیاوریم؟ آیا می توانیم افزایش قیمت مواد غذایی را تحمل کنیم؟ آیا روند رشد جمعیت، روند گرم شدن کره زمین، روند کمبود آب و غیره بدون تغییر رفتار مار تغییر خواهد کرد یا همچنان به مسیر خود ادامه خواهد داد؟

لستر براون در کتاب حاضر ابتدا به طرح مسائل فوق می‎ پردازد و شدت بحران محیط زیست جهان و تغییر تلخی را که این بحران بر زندگی مردم تحمیل خواهد کرد شرح می ‎دهد و سپس به ارائه راه حل می‎پردازد. احساس او این است که جهان آبستن بحران زیست محیطی است و این بحران در درجه اول به صورت کمبود مواد غذایی بروز خواهد کرد. براون معتقد است که اگر کسب و کار طبق معمول ادامه یابد ما ممکن است در هر لحظه و در اثر یک تغییر آب و هوایی شدید وارد بحران کمبود مواد غذایی شویم. بحرانی که با خود تغییرات فاجعه باری را به همراه خواهد داشت. و برای پرهیز از ورود به بحران، او بازسازی نظام مند اقتصاد را، آن هم با سرعت زمان جنگ، پیشنهاد می کند. او تغییراتی را که باید در اقتصاد و سیاست و قوانین مالیاتی و نیز در روابط انسان با طبیعت صورت گیرد تا بتوان محیط طیست را حفظ کرد و مانع از بروز بحران شد، طرح B نامیده است. طرح B طرحی است در مقابل طرح A و طرح A همان رویه کنونی یا کسب و کار طبق معمول است. لستر براون معتقد است که برای رسیدن به طرح B باید همه مردم جهان با سرعت زمان جنگ بسیج شوند تا در فرصت کم باقی مانده بتوان تغییرات لازم را انجام داد. جوانه آینده همواره در زمان حال می‎روید و لستر براون اقتصاد طرح یا اقتصاد زیست محیطی را بر اساس آنچه اکنون به صورت پراکنده در کشورهای مختلف به عمل درآمده و به صورتی کاملا واقع گرایانه ارائه کرده است."

گفتگو با دکتر طراوتی درباره این اثر :

دکتر حمید طراوتی از فعالان محیط زیست و از مترجمین پرکار و شناخته شده این حوزه در یک گفتگو درباره آخرین اثرش، نجات محیط زیست،‌ پلن بی ۴، نوشته لستر بروان،‌ از اختصاصات برجسته کتاب و ویژگی‏ های تفکر نویسنده آن گفت.

او لستر بروان را یکی از برجسته ‏ترین چهره ‎ها در میان متفکرانی می‎ داند که در زمینه تئوری محیط زیست و نحوه برون‎ رفت از بحران زیست محیطی قلم می ‎زنند و در معرفی فعالیت‎ های او گفت: "لستر براون از سال ۲۰۰۰ تمام تلاش خود را وقف ارائه نقشه راه و راه ‎حلی برای برون‎رفت از وضع کنونی اختصاص داد و دست به‎ کار تالیف یک سری کتاب شد از جمله اقتصاد زیست محیطی یا اکواکونومی، که بنده آنرا هم ترجمه کردم و در سال ۸۱ منتشر شد. کتاب بعدی کتاب طرح امید است که پلن بی ۲ نام گرفت و لستر براون در آن درصدد پیش ‎بینی آینده محیط زیست برآمده است و در ادامه نگارش این کتاب سری کتاب‎ های پلن بی را آماده انتشار نمود، از جمله پلن بی ۴ که در همه آنها به توضیح مشکلات زیست محیطی و چگونگی برون رفت از آنها می ‎پردازد. آقای بروان تعقیب تغییرات در اقتصاد جهان را، چه در جهت منفی یعنی تغییراتی که به محیط زیست صدمه می زند و چه در جهت مثبت یعنی تغییرات و فن آوری‏ هایی که به توسعه پایدار کمک می‏کند، وجهه همت خود قرارداده و تلاش ‏کرده این دو را در کنار هم بگذارد و از مجموع آنها مدلی قابل استفاده برای تمام کشورهای جهان ارائه دهد."
به اعتقاد او چند ویژگی مهم در کارهای آقای براون وجود دارد که او را از سایر متفکرین متمایز می ‎کند، وی در بیان این ویژگی‎ ها گفت: "تفکر لستر بروان چند ویژگی بارز دارد که در کتاب حاضر هم کاملا منعکس است. اول این که آقای بروان به کل توجه دارد و کل ‎گراست و مسائل جزئی را فقط به ‎عنوان بخشی از یک معما و بخشی از یک تصویر بزرگ تر می‎بیند و تمایل دارد آن تصویر بزرگ تر را ارائه دهد و معتقد است مطبوعات و رسانه‎ های جمعی همواره بخش‎ هایی از واقعیت را بررسی می‎ کنند و هیچ‎گاه این تصاویر کوچک را کنار هم قرار نمی‎ دهند تا بشود دید که جهان در اثر مجموع حوادثی که برای محیط زیست اتفاق می‎ افتد به کجا می ‎رود. ویژگی دیگر او این است که مانند سایر اکولوژیست‎ ها اعتقاد به تقدم محیط زیست بر اقتصاد دارد و بر این نظر است که باید تغییر بزرگی در نگرش مردم و مسئولان نسبت به محیط زیست پدید بیاید، به ‎نحوی که همگان بپذیرند که محیط زیست زیرمجموعه اقتصاد نیست بلکه اقتصاد زیرمجموعه محیط زیست است. اگر محیط زیست وجود نداشته باشد اقتصادی وجود نخواهد داشت. این یعنی آن که فن آوری و تکنولوژی همه مشکلات بشر را حل نمی ‎کند و بشر تا حد زیادی هنوز هم به طبیعت متکی است.
او ادامه داد: "دیگر ویژگی او اعتقاد به این امر است که در میان تمام مشکلات گریبان‎ گیر محیط زیست مانند رشد جمعیت، نابودی جنگل‎ ها، مساله دودمه و آلودگی شهرها، انفجارات اتمی، خشکسالی و سیل‎های شدید و از بین رفتن مراتع، آن عاملی که جهان را به بحران خواهد کشاند، مساله کمبود مواد غذایی است یعنی تمام تخریبی که در محیط زیست صورت می ‎گیرد و تغییر آب و هوا که بزرگ ترین تهدید زیست محیطی است، همه منجر به کاهش تولید مواد غذایی خواهد شد و از طرف دیگر رشد سالانه ۷۸ میلیون نفر فشار بسیار زیادی برای تامین غذا به طبیعت وارد می‎آورد و کمبود مواد غذایی به ‎عنوان اولین نشانه بحران شدید زیست محیطی بروز خواهد کرد و موجب شورش و ناآرامی و دردسر برای دولت‎ ها خواهد شد. از طرف دیگر آقای بروان با گوشه نشینی و روحانیت زیست محیطی نیز مخالف است یعنی این تفکر که همه مشکلات ناشی از تکنولوژی و فناوری جدید است و باید برای رهایی از وضع کنونی به اقتصاد قدیم برگردیم و به ‎دامان طبیعت پناه ببریم. او برخلاف، معتقد است که اقتصاد جدیدی که در آن محیط زیست حفظ شود، از دل همین اقتصاد موجود به ‎وجود می‎آید و جوانه ‎های اقتصاد جدید هم اکنون روئیده و تا یکی دو دهه آینده این جوانه‎ ها رشد خواهند کرد و تمام جهان را فراخواهند گرفت."
دکتر طراوتی در ادامه به مقایسه کتاب حاضر با کتاب طرح امید، پلن بی۲ پرداخت و گفت: "در کتاب پلن بی۴، لستر بروان تلاش کرده است تحلیل جامع ‎تری ارائه دهد و با تعقیب تغییرات جهانی در فاصله چاپ این دو کتاب و انعکاس آنها در کتاب خود، چشم انداز وسیع‎تری پیش چشم بگذارد. در واقع هر کتاب جدید او حاصل تحقیقات در زمینه پیشرفت یا پسرفت به سوی مدل توسعه پایدار است. مثلا در پلن بی ۲ می‎خوانیم که در سال ۱۹۹۷ آلمان با افزایش تولید انرژی بادی از آمریکا پیشی گرفته و با ۱۶ هزار و 600 مگاوات ظرفیت تولید انرژی بادی پیشگام جهان است و پس از آن اسپانیا قرار دارد که در سال ۲۰۰۴ از آمریکا پیش افتاده و این که ظرفیت تولید انرژی بادی اروپا قرار است تا ۷۵ هزار مگاوات افزایش یابد. اما در کتاب پلن بی ۴ می ‎بینیم که تولید انرژی بادی صرفا در انحصار چند کشور نیست و ظرف چند سال یک رشته کشورهای دیگر پا به عرصه انرژی بادی گذاشته ‎اند از جمله هند و چین و همچنین آمریکا که دوباره سرمایه ‎گذاری سنگینی در این زمینه انجام داده و در حال حاضر بزرگ ترین تولیدکننده انرژی بادی جهان است و درنظر دارد ظرفیت تولید خود را به ۳۰۰ هزار مگاوات برق بادی برساند، آلمان اکنون در مقام دوم و اسپانیا، چین و هند بعد از آنها قرار دارند. کشور چین آن قدر سریع پیش می ‎رود که احتمالا تا چند سال دیگر رهبری این رشته را از آمریکا خواهد گرفت. بنابراین پیشرفت بزرگی صورت گرفته و صحبت از کار عظیمی است که بر همه ابعاد در حوزه اقتصادی تاثیر خواهد گذاشت.

مساله دیگر که در تمام کتاب‌های آقای براون تعقیب می‎ شود رشد جمعیت و تغییرات آن است و نشان داده می‎ شود که چطور نسبت به چند سال پیش امید به زندگی در جمعیت‎ های آفریقایی کاهش پیداکرده. یا در کتاب پلن بی ۲ مساله طراحی اتومبیل‎ های دوگانه ‎سوزی مطرح می‎شود که باتری آنها با برق شهر قابل شارژ باشد، اما در کتاب طرح بی۴ می‎بینیم که این اتومبیل‎ ها کاملا در بازار جافتاده ‎اند و در حال حاضر اتومبیل ‎های برقی مطرح هستند و تمام تولیدکنندگان اتومبیل طرح ‎هایی را برای تولید اتومبیل برقی دارند. اولین اتومبیل دوگانه‎ سوز قابل اتصال به برق شهر در چین به بازار آمد، در حالی که شرکت ‎های بزرگی نظیر تویوتا و جنرال موتورز در حال رقابت بودند، شرکت چینی BYD بی سروصدا آن را وارد بازار کرد و با قیمت ۲۲ هزار دلار توانسته حتی به بازار آمریکا نیز وارد شود."
دکتر حمید طراوتی درباره تاریخچه آگاهی افکار عمومی از مشکلاتی که محیط زیست را تهدید می کنند چنین گفت: "بعد از دهه های ۶۰ و ۷۰ و پس از آن که افرادی مانند خانم راشل کارسون با کتاب "بهار خاموش" و یا کسی مثل آلدو لئوپولد با کتاب مشهورش به نام Sand County Almanac ، که متاسفانه هنوز هم به فارسی ترجمه نشده، و شوماخر با کتاب "کوچک زیباست"، مسائل زیست محیطی را طرح کردند و نشان دادند که توسعه سرمایه ‎داری و رشد جمعیت چگونه محیط زیست جهان و حیات وحش موجود در آن را به‎ خطر انداخته ، جنبشی در سطح جهان آغاز شد و توجه مردم جهان به محیط زیست جلب شد. یکی از حوادثی که تاثیر بسیاری در افزایش آگاهی عمومی درباره محیط زیست داشت، کنفرانس سال ۱۹۷۲ بود که به ‎دعوت اولاف پالمه نخست وزیر سوئد و همکاری کورت والد هایم دبیرکل وقت سازمان ملل صورت گرفت و در پایان آن بیانیه ‎ای به‎نام بیانیه استکهلم منتشر شد که در آن نسبت به‎ مشکلات محیط زیستی هشدار داده شده بود. بعد از آن اتفاقات فاجعه ‎باری در برخی نقاط دنیا رخ داد که بر افکار عمومی مردم جهان بسیار اثرگذار بود، از جمله حادثه ‎ای در منطقه بوپال در هند که در آن مخزن کارخانه یونیون کارباید شبانه منفجر شد و تعداد بسیاری در آن کشته شدند و منظره بسیار غم ‎انگیزی به ‎وجود آمد،‌ متعاقب آن فاجعه چرنوبیل روی داد که بزرگ ترین فاجعه اتمی جهان محسوب می‎ شود و بیش از بمب اتمی هیروشیما پرتو اتمی منتشر کرد و هنوز هم مردم بلاروس و اوکراین با آن دست به گریبان هستند. حوادثی از این دست و مسائلی مانند سیل وحشتناک ۱۹۸۸ چین در حوضه رودخانه‎ های سند، گنگ، برهما پوترا و رودخانه زرد و رشد شدید جمعیت، موضوع محیط زیست را در عرصه بین‎المللی وارد مباحثات کرد و تعداد بسیاری از مردم جهان در این زمینه فعال شدند." توجه به محیط زیست اوج گرفت و همگان لب به انتقاد از وضع موجود گشودند اما کسی راهی را به سوی آینده نشان نمی داد. در این میان لستر براون یکی از معدود افرادی بود که به فکر ارائه تصویری جامع از آینده محیط زیست جهان و مدلی از اقتصاد زیست محیطی افتاد. او در کتاب خود نشان می دهد که مشکلی که بشر با آن روبروست کاملا بی سابقه است و بشر هیچ تجربه ای برای برخورد با آن ندارد و دلیلی ندارد که ادامه وضع موجود نتیجه دیگری جر وخامت بیش تر اوضاع به دست دهد. اما او معتقد بود که راه نجات وجود دارد و با حرکت و بسیجی وسیع و عظیم و جهانی می توان به آن دست یافت. مجموعه عملیات و تغییراتی را که برای دست یابی به آینده ای امید بخش و حفظ محیط زیست لازم است طرح ب نامید."
او در پایان به لزوم مطالعه و بررسی تجربیات سایر کشورها اشاره کرد و گفت: "ما در ایران نیز نیاز به ارزیابی زیست محیطی طرح‎ هایمان داریم، معایب بسیاری از طرح ‎ها و مضرات آنها برای محیط زیست‌، بعد از اجرا مشخص می‎ شود و بسیاری از آنها اساسا اقتصادی نیستند، یعنی مضراتشان بیش از فوایدشان است، بسیاری از آنها سبب تخریب منابع طبیعی ما می‎ شود. به‎ عنوان نمونه ما از ۲۰ سال پیش تا کنون دریاچه ارومیه را از دست داده ایم، دریاچه پریشان که یکی از منابع اصلی تامین آب و اکوسیستم طبیعی بود در اثر سیاست‏ های غلط و فروختن زمین‏ های اطراف دریاچه کاملا نابود شده. رودخانه زاینده رود خشک شده،‌ دریاچه هامون آب ندارد و دریاچه خزر هم به شدت آلوده شده طوری که هشدار داده می‏ شود به این دریاچه نروید. اینها دارایی‏ های ما و ثروت کشور هستند. جنگل گلستان مرتب آتش می‏ گیرد جمعیت کشور مرتب افزایش می‏ یابد، اینها مسائلی است که مشکلات بسیاری برای ما به وجود خواهند آورد. ما ناگزیریم از تجربه دیگران استفاده کنیم، باید ببینیم سرمایه‎ گذاری در چه زمینه‎ای برای ما سودآورتر است،‌آیا ساختن این همه پاساژ و اماکن تجاری با هزینه سنگین به نفع ماست یا سرمایه‎ گذاری در انرژی بادی،‌ و آبخیزداری. اینها اگر به نفع کشور هست باید سوبسید و یارانه به آنها داده شود. آقای براون در پایان همین کتاب خود بحث جامعی هم درباره سیاست یارانه ‎ها و مالیات ارائه داده است و توضیح داده که چگونه می‎ توان از این اهرم ‎ها برای سوق ‎دادن اقتصاد به‎سمت حفظ محیط زیست بهره برد. ما در این زمینه امتیازات ویژه ای داریم، کویر بزرگی داریم که می‎تواند منبع انرژی باشد، تنوع آب و هوایی داریم و ... ، امیدوارم طرح جامعی تدوین شود که از این امتیازات به نفع آینده کشور استفاده گردد."

لستر براون کیست؟

روزنامه واشنگتن پست از لستر بروان به عنوان یکی از تاثیرگذارترین متفکرین یاد می‌کند و روزنامه تلگراف چاپ کلکته او را رهبر معنوی جنبش محیط زیست می‌نامد. در 1986 کتابخانه کنگره ملی آمریکا از وی یادداشتهای شخصی‌اش را برای نگهداری در موزه کتابخانه درخواست می‌کند و خاطرنشان می‌کنند که نوشته‌های وی تاثیر عمیقی بر تفکر ما راجع به مشکل جمعیت و منابع جهان گذاشته است. لستر بروان به عنوان کارگر مزرعه وارد دنیای کار شد و در دوران دبیرستان و دانشگاه به همراه برادر کوچکترش در نیوجرسی جنوبی گوجه فرنگی می‌کاشتند. کمی بعد از دریافت مدرک تحصیلی در رشته علوم کشاورزی از دانشگاه راجرز در 1955، مدت 6 ماه را در نواحی روستایی هندوستان گذراند و در آنجا با مشکل جمعیت و تامین غذا آشنا شد. در 1959 به عنوان تحلیلگر مسائل کشاورزی بین‌المللی به عضویت در سازمان خدمات بین‌المللی کشاورزی آمریکا درآمد. او فوق لیسانس اقتصاد کشاورزی را از دانشگاه مریلند و فوق لیسانس مدیریت اجرایی را از هاروارد دریافت کرد. وی در 1969 کارهای دولتی را کنار گذاشت تا به تاسیس انجمن توسعه خارجی یاری رساند. لستر بروان در 1974 با حمایت بنیاد برادران راکفلر موسسه دیدبان زمین را به عنوان اولین موسسه تحقیقاتی که بر روی مشکلات زیست محیطی جهانی کار می‌کند، تاسیس کرد. در آنجا او گزارشهای وضعیت جهان، مجله دیدبان زمین، علائم حیاتی کره زمین و سری کتابهای هشدارهای محیط زیستی را منتشر نمود. بروان 50 کتاب به تنهایی و یا با همکاری دیگران تالیف کرده و به عنوان یکی از مشهورترین نویسندگان جهانی کتابهای او به بیش از 40 زبان دنیا منتشر شده است. از میان آثار اولیه او می‌توان به "انسان، زمین و غذا"، "جهان بدون مرز" و "ساختن جامعه پایدار" اشاره نمود. در 1995 کتاب او با نام چه کسی به چین غذا خواهد داد؟ دورنمای تهیه منابع غذایی در چین را با چالش مواجه ساخت و مسبب برگزاری صدها سمینار و کنفرانس شد.
در ماه می سال 2001 لستر بروان موسسه سیاست زمین را برای تهیه دورنما و ترسیم شیوه رسیدن به یک اقتصاد پایدار زیست محیطی پایه‌گذاری کرد. در نوامبر 2001 کتاب "اقتصاد زیست محیطی: ساختن اقتصادی متناسب با زمین" را تالیف و منتشر کرد که ادوارد ویلسون زیست شناس شهیر آمریکایی آنرا یک کتاب کلاسیک معاصر نام نهاد. تازه‌ترین کتاب او "پلن بی 3 : بسیج برای نجات تمدن" در سال 2008 چاپ شده است.
وی جوایز و نشان‌های مختلفی تا کنون دریافت داشته است از جمله 23 دکتری افتخاری، جایزه بنیاد مک آرتور، جایزه محیط زیست سازمان ملل در سال 1987، مدال طلای طبیعت در1989 (the 1989 World Wide Fund for Nature Gold Medal ) ، جایزه سیاره آبی در سال 1994 برای سهم استثنایی‌اش در حل مشکلات زیست محیطی کره زمین، اخیرا جایزه ویژه ریاست جمهوری ایتالیا، جایزه بنیاد صلح جی.او.آی در 2005، جایزه بورگستروم آکادمی جنگلداری و کشاورزی سلطنتی سوئد و درجه پروفسوری افتخاری از دانشگاه علوم چین را دریافت کرده است.