بیماری‌های قابل انتقال از راه تماس بین آبزیان و انسان - دکتر سید شهرام میرزمانی

بیماری های قابل انتقال از راه تماس بین آبزیان (زینتی، پرورشی و دریایی) و انسان

دکتر سید شهرام میرزمانی (DVM-MPH)

معاون بهداشت اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی دریایی راهبردی آجا

(ss.mirzamani@gmail.com)

 

مقدمه:

آبزیان می توانند به عنوان منبع مواجهه با عوامل بیماری زای قابل انتقال به انسان عمل نمایند (18). بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان، عفونت ها و بیماری هایی هستند که تحت شرایط طبیعی به انسان منتقل می شوند (17).  ماهی می تواند ارگانیسم هایی را حمل نماید که موجب عفونت یا بیماری در انسان شود که آنها ممکن است از راه مستقیم به وسیله دست زدن به ماهی یا غیر مستقیم از طریق مواجهه با آب مخازن نگهداری آنها منتقل شوند (24). به غیر از مسمومیت های غذایی ناشی از خوردن گوشت ماهی آلوده، فراوانی بروز کلی و انتقال عوامل ایجاد کننده بیماری از ماهی به انسان از راه تماس پائین است. با این حال، تعداد زیادی از ارگانیسم های آبی وجود دارند که در ماهی و آب محیط زیست آنها مانند آکواریوم و مخازن و استخرهای پروش ماهی و در آب دریا یافت می شوند که ظرفیت آن را دارند که بطور بالقوه به انسان معمولا از آلودگی بریدگی ها یا خراشیدگی ها برروی پوست و یا از طریق زخم های نافذ منتقل شوند (24،25،28).

اگرچه اطلاعات کمی درباره انتقال بیماری هنگام تماس با ماهی و آب محیط زندگی آنها تاکنون چاپ شده، ارگانیسم های متعددی به عنوان نگرانی های بالقوه شناخته شده اند (18). داده های شیوع و بروز عفونت های زئونوز اکتسابی موضعی از ماهی نادر هستند ،زیرا بسیاری از موارد عفونت انسانی با این باکتری ها بطور معمول گزارش یا تشخیص داده نمی شوند. به جزء چند بررسی، گزارش ها اغلب شرح رویدادهای موارد تک گیر می باشند (8).

همانطور که روش های آبزی پروری (aquaculture) در سطح جهان رو به افزایش است ، افراد بیشتر و بیشتری با بیماری های قابل انتقال بین انسان و آبزیانی که ظرفیت انتقال آنها را به انسان دارند، تماس خواهند یافت. اگرچه فهرست گسترده ای از عوامل بیماری زای که از طریق مصرف آبزیان و فرآورده های آنها به انسان وجود دارد، نسبتا تعداد کمی عوامل بیماری زا خطر انتقال آنها به افرادی که مسئولیت مراقبت و نگهداری از آبزیان را دارند هنگام تماس با ماهی و یا فرآورده ها و آب زیستگاه آنها وجود دارد (19).

در کل، انسان با بیماری های منتقله از راه ماهی (fish-borne disease) از طریق مصرف بافت ماهی و یا تماس با ماهی و آب آلوده زیستگاه آنها، با پوست دریده، خراشیده، و یا ساییده در معرض مواجهه قرار می گیرد. این عفونت ها و بیماری ها می توانند از طریق غذای ماهی، طعمه، وسایل تزئینی آکواریوم به ماهی و به وسیله دست زدن به ماهی بیمار یا آلوده و تجهیزات آلوده و یا بلع آب اکواریوم یا مخازم حاوی ماهی به انسان منتقل شوند (25،28).

میزان انتقال عفونت ها و بیماری از ماهی یا محیط های آبی به انسان به عوامل متعددی از جمله فصل سال، نوع ارگانیسم، میزان آلودگی، روش و وسعت تماس، حساسیت میزبان (افراد با ایمنی تضعیف شده، وجود زخم باز و آسیب دیده)، عوامل محیطی (کیفیت آب، عمق نفوذ تیغ ماهی)، عادات غذایی و وضعیت ایمنی فرد مواجهه یافته بستگی دارد (14،32).

عوامل بیماری زای باکتریایی، ویروسی ویا قارچی قابل انتقال شناخته شده که انسان از ماهی تنها از طریق تماس کسب می نماید، و تنها چند گزارش انتقال عفونت های انگلی از طریق تماس با دست زدن به ماهی ثبت شده است. بنابر این، بیشتر عوامل بیماری زای اولیه ایجاد کننده بیماری که می تواند از ماهی به انسان از راه تماس و دست زدن به ماهی منتقل شود، باکتری ها هستند (9،21،38). اغلب گونه های باکتریایی بطور اختیاری برای هم ماهی و انسان بیماری زا هستند و ممکن است از ماهی بدون نشانه بالینی بیماری جدا شوند (14). بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان همراه با تماس به ماهی در درجه اول عفونت های باکتریایی شامل مایکوباکتریوم، اریزیپلوتریکس، آئروموناس، ویبریو، ادواردزیلا و استرپتوکوک اینیه و برخی دیگر از باکتری ها از جمله کمپیلوباکتر، اشریشیا، سالمونلا و غیره هستند. اغلب این عفونت ها در ماهی باعث بیماری نمی شوند اما می توانند در انسان بیماری جدی ایجاد نمایند (28). اکثر این عوامل بیماری زا باکتری های گرم منفی هستند و تعدادی از باکتری های گرم مثبت نیز همراه با ماهی می باشند (21).

ویژگی مهم بسیاری از ارگانیسم های باکتریایی آبزیان که توسط ماهی منتقل می شوند ماهیت فرصت طلبی آنها می باشد. توسعه این بیماری در میزبان انسانی اغلب با آسیب پوستی (بریدگی، خراشیدگی و ساییدگی) و  وضعیت زمینه ای که سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده باشد، همراه است (21،24،29). این بدین معنی است که برای اینکه این بیماری ها در انسان توسعه یابد افراد احتمالا مبتلا به بیماری های تضعیف کننده ایمنی از جمله ایدز و اچ ای وی ،یا طحال خود را برداشته باشند و یا داروی های تضعیف کننده ایمنی مانند استروئیدها و شیمی درمانی دریافت می نمایند (24).

علائم بالینی عفونت باکتریایی در ماهی معمولا نسبت به عامل باکتریایی اختصاصی نیست. علائم در ماهی بیمار ممکن است شامل کاهش اشتها، بی حالی، زخم یا قرمز شدن، خونریزی پوست، بلند شدن یا افتادن فلس، اتساع شکم، رفتار غیر معمول و یا توانایی شنا ضعیف و بیرون زدن چشم ها (اگزوفتالمی) می شود (27).

یک مشکل این عفونت ها، این است که آنها گاهی اوقات تشخیص داده نمی شوند تا زمانی که کاملا پیشرفت نمایند (30). بررسی دقیق و جمع آوری نمونه برای کشت و شناسایی عامل باکتریایی که باعث بیماری می شود نیاز است (28). باید فرض نمایید که ارگانیسم های قابل انتقال بین ماهی و انسان در همه جا حضور دارند و بنابر این، روش های بهداشتی و ایمن باید برای محدود کردن انتشار این بیماری ها بکار گرفته شود. روش های کار، پرورش، صید و نگهداری ایمن و بهداشتی باید توسط کارکنان مراکز تکثیر و پرورش، فروشندگان انواع ماهی، صاحبان ماهیان زینتی و صیادان اتخاذ شود. بنابراین استفاده از تجهیزات استریل، پوشیدن دستکش های یکبار مصرف و شستشوی کامل دستان، روش های بهداشتی متداول هستند که خطر انتقال را به حداقل می رساند (25).

ارگانیسم های متعددی با منشاء آبی با بیماری انسان ارتباط دارند اما در بیشتر موارد آنها ناشی از آلودگی محیط نسبت به عفونت مستقیم از ماهی می باشند (20). درمان برخی از آنها می تواند مشکل باشد و برخی از این بیماری ها می توانند به سرعت کشنده باشند (12).

در این مقاله ، در نظر است اطلاعاتی درباره بیماری هایی قابل انتقال از راه تماس مستقیم یا غیر مستقیم و خطرات بالقوه مواجهه و تماس در حین کار و نگهداری از ماهیان پرورشی، زینتی و صید(آب های داخلی و دریایی) و فرآورده های آنها (نمونه های بافتی) و آب محیط زیست آنها به انسان به تفصیل پرداخته شود (13،14،15). اما عوامل عفونی نامبرده در این مقاله همه موارد را شامل نمی شود، در زیر فهرستی از شایع ترین عفونت ها و بیماری های قابل انتقال از طریق تماس با ماهی که در ماهیان شناسایی شده اند و با خطر بالقوه همراه هستند، به همراه روش های ایمنی عمومی (برای مثال، بهداشت فردی، تجهیزات حفاظت فردی) برای کاهش مواجهه با خطر ابتلا، و روش های مراقبت و درمان آسیب ها یا بیماری های احتمالی به تفصیل آورده شده است (16،27). 

 

واقعیت ها:

انواع ماهی های زینتی یا آکواریومی به لحاظ محیط زندگی به دو دسته کلی آب شور (salt water) و آب شیرین (fresh water) و هر کدام از آنها به ماهیان مناطق گرمسیری (tropical) ، مناطق معتدل و سردسیری تقسیم می شوند. که البته بیشتر آبزیان زینتی در جهان مربوطه به مناطق گرمسیری می باشد (46). همانطور که از نامشان پیدا است، ماهیان زینتی معمولا ماهیانی با رنگ های چشمگیر و یا شکل ها خارق العاده هستند و افراد آنها را در آکواریوم نگهداری می نمایند. گونه های گرمسیری که غیر بومی کشورهای وارد کننده آنها هستند، بیشترین سهم تجارت ماهیان زینتی را به خود اختصاص می دهند (2).

نگهداری آکواریوم در زمره محبوب ترین سرگرمی های با میلیون ها نفر علاقمند در سراسر جهان می باشد. در مجموع کشورهای اتحادیه اروپا بزرگترین بازار ماهیان زینتی را دارند. با این حال، ایالات متحده امریکا به تنهایی بزرگترین وارد کننده ماهی زینتی در جهان است. اگر چه آمار و ارقام دقیق ارزش و تجارت صنعت ماهی زینتی در دسترس نیست، اما براساس گزارش FAO در بین سال های 1996 تا 2005 ، ارزش واردات ماهی زینتی و بی مهرگان به کشورهای مختلف سراسر جهان حدود 278 میلیون دلار بوده است. براساس بررسی های صنعت حیوانات خانگی، ارزش صنعت آکواریوم بیش از 1،000 میلیون دلار برآورد شده است (10). از سال 1985 ارزش تجارت بین المللی، صادرات ماهی زینتی با نرخ رشد متوسط حدود 14 درصد در سال افزایش یافته است. کشورهای در حال توسعه حدود دو سوم ارزش کل صادرات را به خود اختصاص داده اند (33).

در صنعت شیلات و آبزی پروری، بخش ماهیان زینتی جزء گسترده و جهانی تجارت بین المللی است. با این حال، گستره این بخش و تاثیر آن بر جوامع انسانی و آبی اغلب شناخته و ارزیابی نشده است (33). ماهیان زینتی در بسیاری از خانه های شخصی و مراکز اداری و تفریحی یافت می شوند، براساس آمار سال 1998، FAO،  16 درصد خانوارهای استرالیا، 13 درصد خانوارهای انگلستان و 10 درصد خانوارهای ایالات متحده آمریکا ماهیان زینتی نگهداری می نمایند (2).

کشورهای عمده صادرکننده ماهیان زینتی سنگاپور، هنگ کنگ، هلند، آلمان، و ایالات متحده آمریکا می باشند. وارد کنندگان بزرگ آنها نیز ایالات متحده آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلستان، و فرانسه، که همه در مناطق آب و هوایی معتدل واقع شده اند (2). طبق آخرین گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی (FAO )، کشور سنگاپور با در دست داشتن 4/18درصد صادرات ماهیان زینتی رتبه اول صادر کنندگان این مخلوقات زیبا را در اختیار دارد (38).

اکثریت، بیش از 90 درصد، ماهیان زینتی آب شیرین در مقایسه با تنها حدود 25 درصد از کل 8000 گونه ماهی دریایی در اسارت پرورش داده می شوند. با این حال، تلاش ها برای پرورش و اهلی کردن بسیاری از گونه های دریایی با ارزش بالا در حال انجام است (2،33) به این ترتیب آنها با روش های پرورش بر خلاف ماهیان پرورشی برای مصرف غذایی مواجهه می باشند (2). اگر چه بیشتر ماهی نگهداری شده در آکواریوم های به عنوان حیوان خانگی (Pet) یا حیوانات همراه یا مونس (Companion animals) از آب های شیرین هستند، استحصال ماهیان زینتی دریایی به شدت افزایش یافته است، و به وسیله فیلم های کودکان با بازی جذاب ماهیان و سایر موجودات دریایی رنگارنگ مانند انیمیشن در جستجوی Nemo محبوبیت بیشتری پیدا کرده است (10)

یک علاقه مند آکواریومی به راحتی می تواند در تنوع بی پایان ماهیان، بی مهرگان (از جمله مرجان، شقایق، نرم تنان)، گیاهان، و صخره  های زنده در دسترس غرق شود، و در نهایت در نظر منبع و روش جمع آوری آنها فراموش شود. گرچه گونه های بسیاری برای سرگرمی اهلی شده و در مزارع پرورش آبزیان زینتی تولید می شوند، اما بسیاری از گونه ها نیز از حیات وحش جمع آوری می شوند و بی حد و حصر عرضه می شوند (9).

صنعت ماهیان زینتی مقدار زیادی ماهی بین کشورهای سراسر جهان صادر و وارد می نماید. با توجه به ماهیت عمدتا غیر قابل کنترل این تجارت، پتانسیل قابل توجهی برای انتقال فرامرزی عوامل بیماری زا دارند. اگر چه ماهی زینتی گرمسیری معمولا در آکواریوم های داخل منزل نگهداری می شوند و بعید است که برای مدت طولانی زنده بمانند، اگر به محیط زیست با مناطق معتدل رهاسازی شوند، آنها قادر به انتقال عوامل بیماری زایی هستند که تهدیدی برای گونه های ماهیان مناطق معتدل می باشند (2). تجارت ماهیان زینتی به عنوان یک مسیر مهم برای معرفی گونه های میکروبی مهاجم در سراسر جهان شناخته شده است (17).

پیشرفت های اخیر پرورش ماهی و فن آوری تجهیزات آکواریوم سرگرمی بیشتری را تسهیل کرده است. یک روند در حال گسترش سریع و پرطرفدار در این سرگرمی ایجاد اکوسیستم های کوچک صخره های دریایی در آکواریوم می باشد. مخازن صخره ای آکواریوم های آب شور خانه یا محلی عمدتا برای بی مهرگان است و تعداد ماهی را به حداقل می رساند. یک مخزن صخره ای معمولی از سنگ زنده هر دو مرجان های سخت و نرم، بی مهرگان مانند سخت پوستان (برای مثال، خرچنگ، خرچنگ نرم شکن و میگو)، نرم تنان (برای مثال، حلزون ها، صدف ها، حلزون اسکالوپ)، خارپوستان (برای مثال، ستاره دریایی، خارپوست شن زی، و جوجه تیغی دریایی)، و البته، تنوع بی پایانی از ماهیان رنگارنگ استفاده می شود. در نتیجه، ارزش بازار صرف شده در بسیاری از گونه های با منشا دریایی مرتبط با تجارت آبزیان زینتی تا حد زیادی افزایش یافته است. برای مثال، ارزش خرده فروشی یک کیلوگرم ماهی صخره های مرجانی با هدف تجارت اکواریوم ممکن است به 500 تا 1800 دلار برسد در حالی که یک کیلوگرم ماهی دریایی مورد استفاده برای مصرف غذای انسان بین 6 و 5/16 دلار قیمت دارد (10).

ماهی زینتی اغلب به عنوان یک اصطلاح عمومی برای توصیف حیوانات آبزی که برای سرگرمی در آکواریوم نگهداری می شوند، از جمله ماهی، بی مهرگان مانند مرجان ها، سخت پوستان (برای مثال، خرچنگ، خرچنگ زاهد میگو)، نرم تنان (برای مثال، حلزون ها، صدف ها، حلزون اسکالوپ) ، و نیز صخره زنده استفاده می شود. صخره مرجانی زنده یک اصطلاح کلی برای هر نوع سنگ مرصع، و دارای خلل و فرج است، طیف گسترده ای از موجودات دریایی شامل جلبک ها و بی مهرگان بی پایان رنگارنگ هستند. سنگ زنده به عنوان فیلترهای بیولوژیکی و شیمیایی اصلی در بسیاری از مخازن دریایی عمل می نماید، و موجودات مرصع و جواهر معمولا بسیاری رنگی پس زمینه ای زیبا در مخزن آکواریوم ایجاد می نمایند (10).

آرایه وسیعی از گونه های جانوری که "تجارت ماهی های زینتی آکواریوم" عام را تشکیل می دهند، سرسام آور است. حدود 2000 گونه و میلیون ها نمونه سالانه در تجارت ماهی زینتی (جدول 1) معامله می شود. تعدادی از گونه ها تقریبا به طور مساوی بین گونه های آب شیرین و آب شور تقسیم شده اند. با این حال، بزرگترین حجم و یا تعدادی آبزیان در تجارت جهانی، تقریبا 90 تا 96 درصد منشاء آب شیرین دارند و در تاسیسات آبزی پروری تجاری تولید می شوند (10).

 

جدول (1) تعداد تقریبی تجارت ماهیان، مرجان، و سایر بی مهرگان و گیاهان زینتی (10).

 

تجارت ماهی های زینتی در نزدیک به 180 کشور جهان رواج دارد و ارزش این مبادلات سالانه بالغ بر 15 میلیارد دلار است (33،36). در حالی که بازار ماهیان زینتی در دنیا گردش نقدینگی 20 میلیارد دلاری دارد و ایران می‌تواند 80 گونه ماهی بومی خود را در بازارهای اروپایی و آمریکایی عرضه کند، سهم کشورمان از بازار ماهیان زینتی کمتر از یک درصد برآورد شده است. هرچند واردات ماهیان زینتی به کشور بیش از پنج میلیون و 42 هزار قطعه برآورد شده و ارزش وارداتی آن حدود 98 میلیون دلار در سال 1392 بوده است، اما با وجود افزایش فرهنگ داشتن آکواریوم‌های خانگی در ایران، صادرات و سرمایه‌گذاری در آن چندان رونق ندارد (44).

بازار ماهیان زینتی در کشور رونق گرفته و مشاغل مختلفی را با خود درگیر کرده است. مصرف ماهی زینتی در ایران شامل حدود  110 میلیون قطعه تولید داخلی و 5/14 میلیون قطعه ماهی زینتی وارداتی در سال 1390 بوده است. از سوی دیگر، ایران یکی از بزرگترین وارد کنندگان ماهی های زینتی نیز به شمار می رود. اکثر این ماهی ها از کشورهای آسیایی به کشور وارد می شوند. بر اساس آمار گمرک بیشترین ماهی ها به ترتیب از کشورهای مالزي، تايلند، اندونزي، سري لانكا، چين، كنيا، تركيه، مالتا و تايوان به ایران وارد شده است. در کشور توانایی تکثیر و پرورش نزدیک به 70 گونه ماهی زینتی وجود دارد. تولید هر 50 هزار قطعه ماهی زینتی می تواند لااقل برای 15 نفر اشتغال زایی نماید (38).

در سال 1392،  130 ميليون قطعه و سال 1393، 150 ميليون قطعه ماهي زينتي در کشور توليد شده است. به عبارتی به ازای هر ایرانی نزدیک دو قطعه ماهی زینتی در سال تولید می شود.  شش هزار گونه ماهي زينتي در دنيا وجود دارد، که در ايران 80 گونه داخلي و200 گونه غيربومي درحوزه آبزي پروري زينتي وجود دارد (39).

با راه اندازی اولین مرکز آموزش پرورش ماهیان زینتی کشور در تهران در سال 1393، به پرورش دهندگان ماهیان زینتی پس از پایان این دوره 5 تا 15 میلیون تومان وام صندوق مهر امام رضا (ع) اعطا می شود. فعالیت این مرکز زمینه‌ساز اشتغال پایدار جوانان در حوزه مشاغل خانگی و اشتغال کوچک و متوسط می باشد. مدت کل این دوره آموزشی ، 120 ساعت شامل 44 ساعت آموزش نظری و 72 ساعت آموزش عملی می باشد. در صورت اجرای این طرح در سراسر کشور، نیاز کشور به واردات ماهیان زینتی تامین شده و ایران به عنوان صادرکننده ماهیان آکواریومی معرفی خواهد شد (39).

انجمن علمی ماهیان زینتی ایران (iofs)، به منظور گسترش، پیشبرد، ارتقای علمی نگهداری، تکثیر و پرورش ماهیان زینتی و توسعه کیفی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به امور آموزشی و پژوهشی در زمینه ماهیان زینتی در ابعاد داخلی و بین المللی، در سال 1390 تاسیس شده است (41).

بنابر گزارش فائو در سال 2014، تولید جهانی ماهی پرورشی به طور مداوم در پنج دهه گذشته رشد کرده ، عرضه ماهی به عنوان غذا با نرخ متوسط سالانه ​ 2/3  درصد افزایش یافته ، و از متوسط رشد جمعیت جهان با 6/1درصد پیشی گرفته است. سرانه مصرف جهانی ماهی متوسط ​​9/9 کیلوگرم در دهه 1960 به  2/19 کیلوگرم در سال 2012 افزایش یافته است. این توسعه چشمگیر از ترکیب رشد جمعیت، افزایش درآمد و شهرنشینی پیشروی کرده ، و به وسیله گسترش قوی تولید ماهی و کانال های توزیع کارآمدتر تسهیل شده است. در این ارتباط چین مسئول بیشتر این رشد برای دسترسی به ماهی با توجه به گسترش چشمگیر تولید ماهی به ویژه در صنعت آبزی پروری در جهان بوده است. سرانه مصرف ماهی در چین نیز با میزان رشد متوسط سالانه 6 درصد در دوره 1990 تا 2010 به حدود 1/35 کیلوگرم در سال 2010 رسیده است (23).

در سال 1393، در کل حدود 880 هزار تن آبزیان مختلف از طریق صید دریایی و پرورشی در ایران تولید شده است که 500 هزار تن آن حاصل صید از دریا و 380 هزار تن حاصل آبزی‌پروری بوده است که بخش صید از دریا 3 درصد و آبزی‌پروری 10 درصد رشد نسبت به سال 92 برخوردار بوده است. از این مقدار تولید ۷۰ هزارتن محصول آبزی در سال 93 صادر شده است که ۳۰۴ میلیون دلار از محل آن بدست آمده است. مصرف سرانه آبزیان در کشور اگرچه از کشورهای همسایه، آمریکای لاتین و آفریقا بالاتر است، اما نصف میزان استاندارد جهانی است یعنی این رقم اکنون چیزی حدود 5/8 کیلوگرم است، در حالی که متوسط مصرف جهانی به ویژه در کشورهایی مانند ژاپن و اتحادیه اروپا 19 کیلوگرم است (43).

صنعت آبزی پروری به سرعت در حال رشد است و به طور بالقوه با افزایش تعداد پرورش دهندگان و کارگران فرآوری ماهی مواجهه است . این روند می تواند مواجهه با عفونت ها و بیماری های ناخوشایند قابل انتقال بین ماهی و انسان را افزایش دهد. اما هنوز موارد بسیار نادر و کم خطر هستند. این بیماری ها بیشتر اوقات با ماهیان زینتی و دریایی وحشی حمل و منتقل می شوند. همچنین شواهدی از سازگاری میزبان انسانی در دسترس است. توسعه واکسیناسیون معمول ماهیان پرورشی در آینده بیشتر خطر مواجهه با این ارگانیسم ها را کاهش می دهد (3).

 

پزشکی ماهی (Fish Medicine):

پزشکی ماهی رشته ای از دامپزشکی است که در گذشته به دلیل بسیاری از عوامل نسبتا کمتر مورد توجه قرار گرفته است. که مهم ترین آن درک ارزش ماهیان خانگی و زینتی می باشد. همانطور که مردم بیشتر در گونه های گران قیمت، از جمله کپورهای گلگون(Koi) یا کپور ژاپنی، [گروهی از انواع زینتی کپور معمولی اهلی (Cyprinus carpio)] و گونه های مختلف صخر  های مرجانی سرمایه گذاری می نمایند، تقاضای ارائه سطح بالاتری مراقبت از آبزیان در حال افزایش است. این روند نیز در صنعت و تجارت غذا و طعمه ماهی مشهود است، تولیدکنندگان آبزی پروری در انتظار بهبود استانداردهای مراقبت از جمعیت ماهی با ارزش میلیون ها دلار هستند. با افزایش تعداد کارکردهای ماهیان خانگی و پرورشی، انتظار می رود توانایی و دانش تشخیص و درمان گونه های آبزی و ارائه مراقبت استاندارد متناسب با درمان سایر گونه های حیوانی توسط دامپزشکان افزایش پیدا نماید. زیرا تعداد مراجعین آنها از بین گونه های آبزی در حال افزایش است، دامپزشکان در تماس با بیماری های قابل انتقال بین انسان و گونه های آبزی خاص بیشتر قرار خواهند گرفت که کمتر از هنگام مواجهه با حیوانات خشکی زی نگرانی ایجاد می نماید. برخی از این عوامل بیماری زا برای دامپزشکان، صاحبان ماهیان خانگی و افرادی که با گونه های ماهیان استخوانی کار می نمایند، یک تهدید بالقوه می باشند. اگرچه فهرست گسترده ای از عوامل بیماری زا که به انسان از گونه های آبزی از طریق مصرف یا بلع منتقل می شوند، وجود دارد، اما آنها ممکن است همچنین با این عوامل بیماری زا در طول معاینه، دست زدن، و درمان گونه های آبی مواجهه یابند. مهم است دامپزشکان و متخصصین آبزی پروری از نشانه های بالینی که با این بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان مرتبط است و راه های به حداقل رساندن خطر ابتلا مواجهه با این ارگانیسم ها آگاه باشند (11).

پزشکی آبزیان (Aquatic medicine) شبیه به سایر حوزه های دامپزشکی که در آن پیشگیری، روشی خیلی مقرون به صرفه تر و موثرتر برای جلوگیری از بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان نسبت به پاسخ به عفونت های موجود است. بنابراین، تشریح اصول امنیت زیستی برای مراقبین، صاحبان و مشتریان و پیاده سازی یک برنامه امنیت زیستی مناسب در تاسیسات و تجهیزات آبزی پروری برای کاهش ورود و به حداقل رساندن انتشار عوامل بیماری زا در جمعیت آبزیان اهمیت دارد. اقدامات و روش های پیشگیری وجود دارد که باید توسط دامپزشکان به افراد در معرض خطر برای کاهش خطر ورود عوامل بیماری زا قابل انتقال بین ماهی و انسان از طریق جمعیت آبزیان توصیه شود (11).

 

بیماری های قابل انتقال بین ماهیان زینتی، پرورشی و دریایی و انسان و عوامل خطرساز آن

تعامل عوامل بیماری زا بین انسان و گونه های آبزی پیچیده است، زیرا راه های انتقال آنها متفاوت است و با این واقعیت ارتباط دارد که بسیاری از عوامل بیماری زا قابل انتقال بین انسان و موجودات آبزی باعث بیماری نمی شوند. بنابراین، به عنوان حامل غیر بیمار، ماهی به ظاهر سالم پتانسیل این را دارد که عوامل بیماری زا  را به انسان منتقل نماید. همچنین ممکن است موجودات همزیستی وجود داشته باشد که به طور مشخص با ایجاد عوامل محیطی استرس زا برای گونه های آبزی به یک عامل بیماری زا قابل انتقال بین ماهی و انسان تبدیل شوند. مشکل دیگر با تشخیص عوامل بیماری زا در ماهی ارتباط دارد، بسیاری از نشانه های بالینی این بیماری ها در گونه های آبزی اهمیت چندانی نسبت به نشانه های بالینی که در انسان بیمار توسعه می یابد، ندارد (11).

بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان شامل انتقال عفونت ها و بیماری های ناشی از ماهی به انسان مانند باکتری ها، ویروس ها، انگل ها و بیوتوکسین ها می شوند. همچنین بسیاری دیگر از ارگانیسم های عفونی با منشاء ماهی وجود دارند که گزارش نشده اند، اما ظرفیت آلودگی و آسیب انسان را دارند ارگانیسم ها و سموم با منشاء ماهی و روش های مواجهه با آنها که گزارش شده اند یا ظرفیت آلودگی انسان را دارند، در جدول(2) و (3) آورده شده اما همه آنها را شامل نمی شود (7،9،14،26). در ارتباط با عفونت های اکتسابی از طریق دست زدن به موجودات آبزی، هیچ گزارشی درباره بیماری انگلی، ویروسی، قارچی قابل انتقال بین ماهی و انسان وجود ندارد که از گونه های آبزی منحصرا از طریق یک روش تماسی منتقل شده باشد (11).

باکتری ها عامل مسبب اولیه عفونت های قابل انتقال بین ماهی و انسان هستند که از راه تماس توسعه می یابند. تنوع گونه های باکتریایی مرتبط با موجودات آبزی گسترده است و تا حد زیادی به محیط های آبی نسبت داده می شود. اگر چه بیشتر عوامل بیماری زای ماهی باکتری های گرم منفی هستند، هر دو  باکتری های گرم مثبت و گرم منفی در میان عوامل بیماری زا بالقوه قابل انتقال بین ماهی و انسان هستند که می تواند همراه با آبزیان یافت شوند (10).

باکتری های اصلی که بطور موضعی به وسیله انسان از ماهی، صدف و سخت پوستان از طریق زخم های نافذ (تیغ و گاز گرفتن) و یا زخم های باز کسب می شود شامل ویبریو ولنیفیکوس، مایکوباکتریوم مورینیوم، استرپتوکوکوس اینیه، ادواردزیلا تاردا، آیروموناس هیدروفیلا و اریزیپلوتریکس روزیوپاتیه می شوند (8).

آبزیان در طیف گسترده ای از شرایط زندگی می کنند، در نتیجه تحت تاثیر گونه های خاص باکتریایی قرار دادند که با گونه های خاص آبزیان همراه هستند. گونه های آئروموناس، برای مثال، معمولا بیشتر با گونه های آب شیرین همراه هستند، در حالی که گونه های ویبریو به طور کلی با گونه های دریایی موجودات آبزی همراه می باشند. این باکتری ها انسان را بطور فرصت طلبانه آلوده می نماید، و بیماری های ناشی از آنها بطور انفرادی و یا در افراد مبتلا به نقص ایمنی توسعه می یابد (9).

این عوامل بیماری زا ممکن است بومی محیط آبی باشند و یا در اثر آلودگی محیط ناشی از قرار گرفتن مزارع پرورش ماهی در مناطق آلوده، استفاده از فضولات انسانی یا حیوانی برای باروری محیط آبی پرورشی و پسماندهای مدفوعی فاضلاب انسانی، دامی یا حیات وحش اتفاق افتد. وضعیت سیستم ایمنی بدن میزبان انسانی نقش حیاتی در شدت بیماری ایفا می نماید(8).

با توجه به رشد جهانی آبزی پروری و افزایش حجم تجارت بین المللی حیوانات دریایی زنده و فرآورده های آنها ، عفونت ها و بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان نیاز به توجه ویژه و خاص دارند. افزایش تداخل بین انسان و حیوانات دریایی که ممکن است زیستگاه عوامل بیماری زا باشند یک نگرانی بالقوه بهداشت عمومی هستند. علی رغم افزایش آگاهی از این عوامل بیماری زا، تشخیص آنها در انسان به وسیله پزشکان و اغلب به وسیله دانش ضعیف  تشخیص عوامل بیماری زای بالقوه قابل انتقال بین ماهی و انسان در گونه های آبی و نشانه های بالینی مرتبط با آنها سخت است (8).

اگرچه بیشتر عفونت های زخم همراه با ماهی خود محدود شونده است، موارد شدیدتر با نقص ایمنی در بیمار، سویه های بسیار حاد و بیماری زا، تلقیح مقادیر زیادی باکتری با نفوذ عمقی به پوست یا ترکیبی از این عوامل همراه می باشد. در بیماران عفونت های خفیف تا شدید توسعه می یابد که در مورد ویبریو ولفیفیکوس ممکن است کشنده باشد (8).

در حالی که بروز کلی انتقال عوامل بیماری زا ایجاد بیماری ناشی از گونه های آبزی به انسان کم است، تعدادی عوامل در گونه های آبزی و آب محیط زیست(آبزیگاه) آنها پیدا می شود که ظرفیت این را دارند که به انسان از طریق تماس مستقیم توسط دست زدن به آنها، و یا به طور غیر مستقیم از طریق مواجهه با آب و یا مخازن و تجهیزات نگهداری آنها منتقل شوند،. درکل، انسان اغلب به این بیماری ها از طریق روش های مواجه و تماس زیر مبتلا خواهند داشت (7،9،14،15،18،27،31)؛ که عبارتند از:

عفونت های اکتسابی مشخص از راه تماس و مواجهه پوستی با حیوانات دریایی و فرآورده های آلوده به عوامل بیماری زای زنده یا سموم آنها و یا بیوتوکسین میکروارگانیسم ها و جلبک های دریایی؛

مستقیم و طولانی پوست سالم و یا زخم های باز و پوست دارای بریدگی ها، خراشیدگی ها و یا ساییدگی ها

ماهی آلوده (زنده یا لاشه) حین دست زدن در طبیعت، برکه های آب شیرین و شور و فرآورده های ماهی در صنایع غذایی و فرآوری و آماده سازی غذاهای دریایی؛

آب مخزن و آبزیگاه ماهی و سایر عناصر محیط زندگی آلوده مانند گلی و لای و آب دریا؛

غیر مستقیم

تمیز کردن آکواریوم یا تجهیزات و لوازم آن با دستان بدون دستکش؛ یا گرفتن تور و تجهیزات صید و غیره

تماس با وان حمام یا سینک ظرفشویی یا روشویی آلوده

عفونت ها و بیماری های قابل انتقال از راه آسیب دیدگی و زخم های نافذ و سوراخ شدگی پوست ناشی از ماهی به وسیله

مستقیم

تیغ و خارهای ماهی هنگام گرفتن و تمیز کردن ماهی

قلاب و تراشه های تور ماهیگیری؛

گاز گرفتن ماهی مانند دلفین و مارماهی؛

غیر مستقیم

غواصی در اطراف صخره های مرجانی؛

تیغ بوته های گل رز و زخمی شدن پا هنگام برهنه راه رفتن در پارکینگ پس از طوفان های دریایی (انتقال آب دریای آلوده از طریق هوا)؛

عفونت ها و مسمومیت های منتقله از از راه خوارکی( غذا و آب)

بلع گوشت خام و نیم پخته ماهی آلوده؛

بلع فرآورده های ماهی آلوده به مدفوع ماهی؛

بلع تصادفی آب آکواریوم آلوده به مواد دفعی و ترشحات ماهی (ساکشن آب مخازن ماهی با دهان)؛

 

ویژگی مهم بسیاری از عوامل ایجاد کننده بیماری ماهیت فرصت طلب آنها است. بیماری در میزبان انسانی اغلب به وجود وضعیت زمینه ای که سیستم ایمنی بدن تضعیف شده باشد، نیاز دارد (11،26). بیشتر عفونت ها در بین افرادی که آکواریوم در خانه نگهداری می نمایند، ویا پرورش دهندگان و صیادان اتفاق می افتد اما ممکن است یک خطر شغلی برای افراد خاص و در معرض خطر ابتلا به این عفونت باشد که عبارتند از (4،5،7،11،12،18):

ماهیگیران و صیادان سنتی، تجاری و ورزشی (آب های داخلی و دریایی)؛

کارگران  شاغل درکارخانجات فرآوری آبزیان؛

افراد پاک کننده و تمیز کننده ماهی(فروشگاه و خانگی)؛

افراد مراقب آکواریوم ها و تانک های نگهداری آبزیان؛

صاحبان آکواریوم های خانگی؛

پرورش دهندگان و فروشندگان ماهیان؛

مراقبان و نگهبانان باغ وحش و پارک های آبی ؛

محققین مراکز پژوهشی کار برروی آبزیان به ویژه ماهی زبرا (Zebrafish) به عنوان مدل حیوانی؛

افراد استفاده کننده از سونا مراقبت و درمان پا و دست با استفاده از انواع مختلف ماهی از جمله ماهی Garra Rufa (روشی جدید برای درمان کک و مک ، خشکی پوست، ترک پوست، ایجاد شفافیت پوست و از بین بردن لکه ها)

دامپزشکان و متخصصین آبزی پروری و شیلات؛

غواصان (حرفه ای و ورزشی)؛

شناگران و و ورزشکاران ورزش های آبی؛

گردشگران ساحلی و دریایی؛

افراد مبتلا به بیماری های تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن؛

افراد دارای آسیب های پوستی باز(بریدگی، خراشیدگی و ساییدگی) و

افراد آسیب دیده با زخم های نافذ (در حین کار)؛

گروه های در معرض خطر باکتری های زئونوز اکتسابی موضعی از ماهی بطور معمول تماس مستقیم پوستی با ماهی اغلب در تاسیسات مسقف نمناک در دمای نزدیک به شرایط رشد مطلوب باکتری ها دارند (8).

فهرست عوامل بیماری زایی که می تواند انسان در نتیجه خوردن ماهی نپخته و سایر گونه های آبزی آلوده شود بسیار گسترده است. بررسی عوامل بیماری های منتقله از راه غذا فراتر از محدوده این مقاله است که برروی بیماری هایی تمرکز  دارد که افراد در معرض خطر می تواند در مدت دست زدن، گرفتن، معاینه، مراقبت، و یا ارزیابی تشخیصی معمول آبزیان با آنها مواجهه شود. اطلاعات در مورد بیماری های منتقله از راه غذا هنگام حمل، دست زدن و فرآوردی ماهی، غذاهای دریایی به طور گسترده ای در دسترس است (11). عفونت ها و بیماری های قابل انتقال بین آبزیان زینتی و انسان همراه با تماس مستقیم و غیر مستقیم ناشی از نگهداری، مراقبت، دست زدن و صید آنها در جداول (2)، (3) و (4) ارائه شده اند:

  

جدول (2) عوامل و روش های انتقال بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان(3،9،15،27)

 

 

جدول (3) موارد انسانی عفونت های قابل انتقال بین ماهی و انسان به وسیله باکتری ها(7)

 

 جدول (4) شایع ترین عوامل بیماری زای باکتریایی قابل انتقال بین ماهی و انسان از راه تماس با بافت یا آب آلوده (20)

 

 

مایکوباکتریوز یا گرانولومای تانک ماهی یا استخر شنا (Fish Tank-Swimming Pool Granuloma)

عامل بیماری:

سل ماهی(Fish TB)، گرانولومای مخزن ماهی، گرانولوم استخر شنا با سل و جذام انسان مرتبط است که یک بیماری گرانولوماتوز مزمن یا حاد و عمومی است که عامل آن  گونه های مختلف مایکوباکتریوم می باشد که در آکواریوم و ماهیان پرورشی وجود دارند (7،9،12). گونه های مختلف جنس مایکوباکتریوم ، میله ای چند شکلی، اسید فاست و غیر متحرک و گرم مثبت هستند (4،7،12،28). عفونت گونه های مایکوباکتریوم متداولترین عفونت یا بیماری قابل انتقال بین ماهی و انسان می باشد (21). بسیاری از گونه های مایکوباکتریوم هم با رشد سریع و و هم با رشد آهسته ، از ماهی جدا شده اند اما سه گونه اصلی و  فراوانترین آنها شامل مایکوباکتریوم مارینوم (Mycobacterium marinum)، م. فورتویتوم (M.fortuitum) و م. چلونی(M.chelonei) می باشند که از تنوع گوناگونی از ماهیان آب شیرین، شور و دریایی جدا شده اند (5،7،11،12،14،15،21،25،28). مایکوباکتریوم مورینیوم اولین بار در سال 1926 از کبد، طحال و کلیه ماهی صخره های مرجانی گرمسیری (مانند دلقک ماهی) نگهداری شده در آکواریوم فیلادلفیا جدا شد (12). سایر گونه های جدا شده از ماهی شامل م. زنوپی (M. zenopi)، م. آبسه سوس (M. abscessus)، م. اولسرانس (M. ulcerans)، م. فلاونسیس (M. flavescens)، م. گوردونه (M. gordonae)(14،17،18)، م. نئوئوریوم(M. neoaurum)، م. سیمیه(M. simiae) و م. اسکروفولاسئوم(M.scrofulaceum) (7،12) و م. آویوم(M. avium)، م. آیریوم (M. aurum)، م. پارافورتیتوم(M. parafortuitum)، م. پوریفریه(M. poriferae)، م. تریپلکس(M. triplex) (7،12) و م. اینترجکتوم (M. interjectum)، م. اسکروفولاسئوم (M. scrofulaceum) ، م. اسزولگای (M. szulgai) (7) و م. چساپاکی(M.chesapaeki) ، م.  شوتسی (M.shottsii) و م. سودوشوتسی(M.pseudoshottsii)(10) می شوند که متعلق به گروه بیماری زای مایکوباکتریال غیر سلی هستند که در دامنه گسترده ای از انواع گونه های ماهیان آب های شیرین ، شور و دریایی یافت می شوند که به انسان در اثر تماس مستقیم یا غیر مستقیم منتقل می شوند (11،12،14،21). دست کم 167 گونه ماهی از بیش از 40 خانواده به گونه های مایکوباکتریوم حساس هستند (7). این باکتری بطور متداول در همه محیط های آبی وجود دارند و ممکن است 2 سال یا بیشتر برای اینکه تعداد باکتری تا سطح قابل شناسایی رشد نماید، زمان نیاز داشته باشد (25). همچنین می تواند در محیط (خاک و آب) دوسال یا بیشتر و در اندام ها و لاشه ماهی بیش از یک سال زنده باقی بماند (11). در یک بررسی شناسایی شد که بیش از 67 درصد نمونه های آب جمع آوری شده از منابع طبیعی ، درمان شده و در تماس با ماهی به مایکوباکتریوم از جمله م. مورینیوم آلوده بودند (12). در سال 2012 ، مایکوباکتریوم سنه گالنس (M.senegalense) از ماهی (Garra rufa fish) جدا شد. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری امریکا در سال 2008 ، مایکوباکترویم مورینیوم را در فهرست بیماری های عفونی نوپدید قرار داده است (7).

همه گیری شناسی:

فراوانترین نوع عفونت های آبی دیده شده در نواحی ساحلی است (9). همه آنها می توانند با بیماری حاد یا مزمن پیشرونده در ماهی همراه باشند اما بسیاری از ماهی ها حامل طولانی مدت آنها هستند ، قبل از اینکه بیماری بالینی در آنها شناسایی شود.در افراد آلوده به مایکوباکتریوز ممکن است "گرانولوما" که به شکل زخم یا ندول های پوستی معمولا در دست ظاهر می شود، و در افراد با ایمنی سرکوب شده می تواند لنفادنیت و بیماری ریوی شبیه به سل یا بیماری منتشر شدیدتر ایجاد نماید(28).

در گذشته، طغیان بیماری مایکوباکتریوم مورینیوم انفرادی و بطور معمول همراه با شنا در استخرهای آلوده بوده است. در دهه گذشته، تعداد موارد کم بوده اما در حال رو به افزایش عفونت های م. مورینیوم در ماهی و موارد انسانی همراه با ماهیان آکواریومی مورد توجه قرار گرفته است (12). این عفونت در بین انسان نادر تخمین زده می شود (5،18). در امریکا میزان بروز سالانه آن پائین است و حدود 27/0 مورد در هر /000/100 بیمار می باشد (5،11). از سال 1993 تا 1996 ، بررسی 99 مقاله به تفصیل تعداد 653 مورد عفونت انسانی با مایکوباکتریوم مورینیوم  را در امریکا تایید کرد که توزیع جغرافیایی و متوسط ملی ، 198 مورد مایکوباکتریوم مورینیوم در سال را گزارش کرده است.از این تعداد 193 مورد در اثر تماس و مواجهه شامل 49 درصد با محیط آکواریوم، 27 درصد آسیب ناشی از ماهی آکواریوم و 9 درصد با آسیب در مدت شنا در دریا یا آب شور همراه بوده است (7،12،14). در فرانسه ، 63 مورد بین 1996 تا 1998 گزارش شده که 84 درصد با مواجهه  یا تماس با تانک ماهی همراه بوده است (7). در یک بررسی از سال 1966 به قبل ، 35 مورد تهاجمی کشف شد که در بیماران با متوسط سن 43 سال اتفاق افتاده بود که داروهای استروئید عمومی یا شیمی درمانی مصرف می کردند و یا مبتلا به  ایدز بودند. 60 درصد این بیماران تنوسینوویت، 17 درصد آرتریت عفونی و 37 درصد استئومیلیت داشتند اما علت شرایط منتسب به این عفونت ها مشخص نشد. منبع عفونت مواجهه با آب یا آسیب از طریق تیغ ماهی یا لبه های تیز صدف بوده است. زمان تا تشخیص برای این موارد 17 ماه از زمان شروع نشانه های بالینی بوده و متوسط دوره درمان آنتی بیوتیکی 4/11 ماه بود و جراحی در 69 درصد موارد انجام شد (7).

شایع ترین بیماری مزمن است که ماهیان آکواریومی را مبتلا می نماید که معمولا مایکوباکتریوز نامیده می شود (21).  همه گونه های ماهیان آب شیرین ، شور و دریایی حساس هستند و در انواع متنوعی از ماهیان پرورشی آکواریومی و زینتی و آب مخزن آنها سراسر جهان شرح داده شده است (12،14،30). طغیان بیماری در بین ماهیان گرمسیری آکواریومی متداول تر است. اعضای چندین خانواده آب های شیرین گرمسیری از جمله آناباس و گورامی ها ، کاراسین ها و تتراها و کپورسانان به ویژه حساس هستند (12). اغلب ماهی آلوده هیچ نشانه ای از بیماری را نشان نمی دهد. بنابراین، شما باید فرض کنیم که هر ماهی و هر گونه آکواریوم می تواند آلوده باشد، و در نتیجه یک منبع بالقوه عفونت برای انسان باشد (28). میزان بروز مایکوباکتریوز در ماهیان آکواریومی دامنه ای از 10 تا 22 درصد گزارش شده است. در طبیعت جمعیت ماهیان از 10 تا 100 درصد ممکن است آلوده باشند. همه گیری بیماری در بین ماهیان پرورشی با عوامل مدیریتی از جمله کمیت و کیفیت مواد مغذی و آب ارتباط دارد (12).

روش انتقال:

ماهی آلوده ممکن است به عنوان مخزن باکتری عمل نماید و عفونت را به سایر ماهیان در آکواریوم، تانک پرورش و یا دریاچه منتقل نماید. محتمل ترین روش انتقال عفونت اولیه در بین ماهیان بطور کلی خوراکی به مقدار زیادی از راه بلع غذا ، مدفوع و بافت آلوده ماهی و  از طریق تماس آسیب های پوستی با آب و محیط آلوده مانند سنگ ریزه های آبی می باشد(4). به هر حال آزاد شدن باکتری از طریق بافت آبشش یا زخم های پوستی و مدفوع ماهی آلوده ممکن است روش انتشار گونه های مایکوباکتریوم در آب باشد (4،22). منبع عفونت مایکوباکتریوم منابع آب آلوده است. توده بافت مرده آبشش ها و ضایعات پوست زخمی آلوده ماهی زنده ممکن است این باکتری را منتشر نماید. در ماهیان زنده زا، انتقال از راه تخمدان همچنین گزار ش شده است. حلزون ها و موجودات بی مهره در انتقال مایکوباکتریوم ها نیز نقش ایفاء می نمایند (12،21).

افراد به سل ماهی ممکن است از طریق آلودگی پوست دریده، خراشیده و یا ساییده هنگام تماس با ماهی یا تماس وسیع با آب آکواریوم، سوراخ شدن پوست با تیغ آلوده ماهی هنگام تمیز کردن ماهی، میگو و خرچنگ، خراشیدگی با مخازن ماهی و تجهیزات، تیغ بوته های گل رز و زخمی شدن پا هنگام برهنه راه رفتن در پارکینگ پس از طوفان های دریایی (انتقال آب دریای آلوده از طریق هوا)، ساکشن آب مخازن ماهی با دهان، گازگرفتگی دلفین ها و مار ماهی، غواصی در اطراف صخره ها، تراشه های تور ماهیگیری ، تماس با وان حمام یا سینک ظرفشویی یا روشویی آلوده و غیره مبتلا شوند (2،4،9،12،15،16،29). شواهدی از انتقال انسان به انسان مایکوباکتریوز وجود ندارد (12).

نشانه های بالینی در انسان:

در انسان بیمار ضایعات بطور مشخص در اندام های انتهای توسعه می یابد، زیرا ویژگی گونه های مایکوباکتریوم آبی حضور در دمای پائین تر از 30 درجه سانتی گراد است (11). عفونت مایکوباکتریوز با مایکوباکتریوم مارینیوم بطور معمول به صورت بیماری پوستی شامل التهاب گرانولوماتوز و یا گرانولومای ندولی یا منتشر پوست، بافت زیر پوستی و غلاف تاندون انگشتان و دستان تظاهر می یابد که می تواند کاملا متغییر، توسعه آهسته و از نظر نشانه ها غیر اختصاصی باشد (7،12). معمولا در اندام های انتهایی، دست ها، پاها اتفاق می افتد. از طریق زخم ها وارد بدن می شوند. دامنه دوره کمون آن از 2 روز تا 2 سال متغییر است (9). اما بیشتر موارد بیماری 2 تا 4 هفته پس از مواجهه مشاهد می شود که ممکن است تا بیش از 9 ماه نیز بیماری توسعه یابد (2،12). زخم های پوستی "اسپوروتریکوئید" ممکن است تک (12،21) باشد اما اغلب متعدد یا خوشه ای  و چند کانونی(7،14) هستند. محل عفونت و ضایعات بسته به نحوه مواجهه متغییر است معمولا برروی " دستان، انگشتان دست و بازوان" صاحبان اکواریوم و پرورش دهندگان و  برروی آرنج و زانو و پا شناگران ایجاد می نماید.گرانولومای آب استخر شنا یا تانک ماهی ، ندول ماهی بازان (aquarists nodule)، دست یا بازوی ماهی بازان نامیده می شود (5،7،12،15،25).

ندول گرانولوماتوز موضعی ممکن است در محل عفونت در دست یا انگشتان تشکیل شود.گرانولوما معمولا حدود 6 تا 8 هفته پس از مواجهه تظاهر می یابند. آنها در ابتدا برجستگی های کوچک اریتماتوز مایل به قرمز (پاپول) برروی پوست دست است که به آرامی به ندول متمایل به رنگ ارغوانی در سایز بزرگ تر و آبسه ویا زخم های عمیق تر پیشرفت می نماید (12،30،31). ابتدا یک پاپول یا نودول در محل خراشیدگی یا جراحت ظاهر می شود . درد موضعی(به ویژه هنگام لمس) و سفتی محل متداول است. موارد شدید بیماری، تب، آدنوپاتی غدد لنفاوی محل، و عفونت عمومی بندرت به جزء در افراد مبتلا به بیماری های تضعیف کننده ایمنی دیده می شود (5،18).

عفونت می تواند از طریق مسیر های لنفی  به غدد لنفاوی مجاور گسترش یابد(12،28). در 25 تا 50 درصد بیماران، ندول ها  به سرعت در طول مسیر زهکشی لنفی در یک نوع انتشار اسپوروتریکوتیک تکثیر می شود. بیماران ممکن است عفونت های بافتی عمقی تری مانند درماتیت، التهاب بافت های زیر پوستی، تنوسینوویال، بورسیت، آرتریت و استئومیلیت پوشش های استخوانی داشته باشد (5،7،12). انتشار به مغز استخوان و احشاء شکمی به ندرت توسعه می یابد (5). شکل ها بسیار منتشر بیماری به احتمال زیاد در افراد مبتلا به نقص ایمنی دیده می شود (11،16،28) اما معمولا کشنده نیست. می تواند به مفاصل گسترش یابد و باعث آرتریت و یا سندرم تونل کارپ شود (9). انتشار عمومی نادر است اما چند مورد در بین افراد مبتلا به بیماری های تضعیف کننده ایمنی گزارش شده که می تواند منجر به بیماری دستگاه تنفسی و در نهایت مرگ شود (5،12).

نشانه های بالینی در ماهی:

بسیاری از ماهیان دوره طولانی حامل باکتری مایکوباکتریوم هستند، قبل از اینکه نشانه های بالینی بیماری بطور مشخص در آنها تظاهر یابد (4،20). دوره کمون بیماری در آبزیان متغییر است و دامنه ای از مرگ ناگهانی تا توسعه برای سال ها دارد (11). همه گونه های مایکوباکتریوم آبی می تواند موجب بیماری حاد یا مزمن در ماهی شوند که ممکن است با نشانه های بالینی متعدد و متنوع و اغلب شبیه به سایر بیماری ها همراه باشد (7،9،11،12،18). شکل حاد بیماری بندرت اتفاق می افتد (12) و اغلب تنها ماهی مرده پیدا می شود (19). نشانه های بالینی در شکل مزمن بیمار در ماهی در اندام ها و بافت های متعدد تظاهر می یابد که نشانه های خارجی بیماری را معمولا نشان نمی دهد یا این نشانه های خفیف است(12،21،24) اما موارد پیشرفته ممکن است با بی حالی، رشد ضعیف، بی اشتهای ،کاهش وزن و ظاهری نحیف و لاغر، بی حالی، از دست دادن یا تغییر رنگ طبیعی (5،7،11،12،14،18،21،25)، زخم های مزمن بدون التیام ، بدشکلی اسکلتی(از جمله انحنای نخاع)، اتساع شکم، عدم هماهنگی (5،10،11،19،20)، بیرون زدگی چشمان (5،11،12،14،21،26) و کراتیت یا التهاب قرنیه (12)، از دست دان فلس ها و زخم پوستی، باله های خورده شده(7،11،18)، پوست بدون ماده لزج(7)، ندول های متعدد گرانولومایی در اندام های متعدد (5،12،18) و در نهایت مرگ ناگهانی (25) همراه باشد.

 

تشخیص:

این گونه باکتری ها بطور کلی آهسته رشد می نمایند و اغلب کشت آنها مشکل است(11). بنابر این تشخیص آنها می تواند مشکل باشد ویا اغلب تشخیص اشتباه یا با تاخیر عفونت مایکوباکتریوم مورینیوم متداول است زیرا تظاهرات آن گوناگون می باشد(7،12). اغلب یافته های بالینی می توان سرنخ های شامل آسیب ها و عفونت های پوستی همراه با ماهی، آکواریوم و یا احتمالا شنا در استخر ارائه می دهند. بیوپسی بافت برای روش های هیستوپاتولوژی و کشت مهم است. تظاهرات بافت شناسی بسته سن آسیب متغیر است. در ضایعات اولیه ممکن است باکتری های اسید فست، لکوسیت های چند شکلی و هیستوسیت ها در حالی که در ضایعات قدیمی تر شامل لنفوسیت ها، سلول های اپیتلیوئید و برخی سلول های بزرگ لانگ هانس معمولا بدون پنیری شدن دیده می شود. تشخیص تفریقی ممکن است به وسیله کشت مثبت تحت شرایط رشد مطلوب بدست آید. مایکوباکتریوم مورینیوم برروی محیط لوونستاین – جنسون در دمای 30 تا 33 درجه سانتی گراد (نسبت به 37 درجه) در 7 تا 21 روز بهتر رشد می نماید. در 37 درجه سانتی گراد به خوبی رشد نمی نماید. پرگنه های کرم رنگ هستند که هنگام مواجهه با نور به زرد تغییر می نماید.  آزمون های PCR همچنین درحال توسعه است (12). آزمون پوستی سل (برای انسان) به تشخیص بیماری نیز کمک می نماید زیرا ممکن است گونه های مایکوباکتریوم درجاتی از واکنش مثبت نسبت به تست پوستی توبرکولین را نشان دهند (5،14،29).

تشخیص در ماهی بستگی به نشانه های بالینی و بافتی(گرانولومای ارزنی خاکستری مایل به سفید)  و شناسایی باکتری دارد. گسترش تراشه های سطح بریده کبد، کلیه و یا ضایعات پوستی برروی لام و رنگ آمیزی با رنگ کینیون اصلاح شده ذیل نلسون می توان برای تشخیص تهیه کرد. استفاده از رنگ های فلورسانس نیز توصیه می شود. ضایعات ظاهری و بافتی نکروگرانولوما حاوی باسیل های اسید فست سرنخ های قوی را برای تشخیص درگیری با مایکوباکتریوم را نشان می دهد و جداسازی باکتری می تواند تشخیص قطعی را تایید نماید. تلاش ها می تواند مشکل باشد زیرا باکتری سخت رشد است. کشت ها باید برای 2 تا 30 روز در دمای 20 تا 30 درجه سانتی گراد در گرمخانه نگهداری شود زیرا مایکوباکتریوم یک رشد آهسته دارد. رشد قابل مشاهده 7 روز یا بیشتر انکوباسیون نیاز خواهد داشت. ریخت شناسی سلولی و پرگنه های باکتری اختصاصی و متمایز نیست. شناسایی ممکن است براساس ویژگی های بیوشیمیایی انجام شود اما این آزمون ها نیز سخت و زمان بر است. روش های PCR ممکن است یک روش جایگزین برای تشخیص باشد و روش الیزا هنوز برای ماهی توسعه نیافته است (11،12). هیچ آزمون غیر کشنده موثر برای شناسایی ماهی آلوده و هیچ واکسنی برای کنترل و پیشگیری از بیماری وجود ندارد (21).

درمان:

در ماهی درمان دارویی توصیه نشده و ارزش محدودی برای این بیماری دارد ، زیرا درمان مایکوباکتریوم ها را از جمعیت ماهیان آلوده حذف نمی نماید (5،7). درمان تزریقی یا خوراکی سولفازوکسازول با داکسی سیلین یا مینوسیلین، درمان حمام یا تزریق داخل صفاقی کانامایسین یا استرپتومایسین همراه با ایزونیازید یا ریفامپین در غذا ممکن است درمان های پذیرفتنی باشند. عفونت تنها بوسیله حذف جمعیت ماهی بیمار و ضدعفونی تانک ها و تجهیزات آلوده بطور کامل کنترل شود (12).

بسیاری از عفونت های مایکوباکتریوم مورینیوم در انسان یک بهبودی آهسته و خوبخودی برای دوره های 1 تا 6 سال دارد (12) ضایعات کوچک ممکن است خود به خود التیام یابد اما در سایر موارد دوره های درمان آنتی بیوتیکی متعدد برای چند ماه نیاز می باشد (16). درمان آنتی بیوتیکی ممکن است پیشگیری از پیشرفت عفونت عمقی را تضمین نماید(9). باکتری به درمان بسیار مقاوم است (7). درمان آنتی بیوتیکی برای انسان شامل ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید، اتامبوتول، استرپتومایسین، تریمتوپریم – سولفامتازول، تتراسیکلین، کلاریتورومیایسین، آزیترومایسین، بیاکسین و برخی از کوئینولون ها می شود. عفونت به آهستگی به درمان آنتی بیوتیکی مناسب پاسخ می دهد. بسته به وسعت و شدت عفونت دوره درمان آنتی بیوتیکی ممکن است از 2 هفته تا بیش از 18 ماه متغییر باشد (5،12،14،17).

به طور معمول، عفونت بسیار تهاجمی نیست و به درمان پاسخ می دهد، هر چند ماه ها درمان ممکن است لازم باشد. گاهی اوقات، عفونت می تواند به بافت های عمیقی تر از جمله استخوان گسترش یابد، که به درمان بسیار سخت تر پاسخ می دهد. (30). عفونت های عمقی بطور معمول هم به درمان آنتی بیوتیکی و هم جراحی نیاز دارد. برداشت بافت های نکروزه از جمله سینوویال مفصلی، تنوسینوویال مفصلی و یا برداشت مفصل ضروری است. همچنین قطع عضو به منظور کنترل عفونت علی رغم درمان آنتی بیوتیکی مناسب و برداشت متعدد بافت نکروزه ممکن است نیاز باشد (12).

 

بیماری پرورش دهندگان ماهی یا باد سرخ

عامل بیماری:

بیماری باد سرخ (Erysipelas) یا اریتمای پوستی ، که بیماری پرورش دهنده ماهی(Fish Handler’s Disease)، بیماری ماهی بازان  و همچنین به عنوان "بیماری پوست الماسی،" شناخته شده زیرا در آن برجستگی های الماسی شکلی بر روی پوست در اثر عفونت ایجاد می نماید (9). عامل آن باکتری اریزیپلوتریکس روزئوپاتیه (Erysipelothrix rhusiopathiae) و بندرت اریزیپلوتریکس اینزیدیوزا (E.insidiosa) می باشد (5،17،25).

باکتری میله ای، گرم مثبت و ساپروفیت خاک است که در محیط های آب شیرین و دریایی یافت می شود (5،11،12،18). این باکتری به خوبی برروی لیزابه ماهی (مایع لزج برروی بدن ماهی) رشد می نماید (14). اگرچه این باکتری به عنوان عامل بیماری زا در ماهی شناخته نشده است. اما اغلب همراه با پوست و مایع مخاطی روی پوست می باشد. بنابر این، این بیماری در انسان با فرآوری ماهی و ماهیگیری تجاری و ماهیگیری ورزشی ارتباط دارد (5،11). این باکتری عامل مسبب بیماری باد سرخ بیشتر در دوره های گرم سال می باشد (8،14).

همه گیری شناسی:

این بیماری نادر است. به هر حال، براساس اطلاعات موجود ، 22 درصد انسان های آلوده بیماری را از راه تماس با ماهی و یا صدف کسب کرده اند.، و 38 درصد احتمال مرگ آنها وجود دارد (11). بیماری در درجه اول شغلی است. افرادی که به ماهی و یا پسماندهای آن دست می زنند مانند ماهیگیران، ماهی فروشان، پرورش دهندگان، دامپزشکان، خانم خانه دار، و غیره می توانند به آن آلوده شوند. باکتری می تواند در گوشت یخ زده  نیز زنده باقی بماند (9). 

اریزیپلوتریکس روزئوپاتیه در ماهی به تازگی صید شده هرگز پیدا نشده اما بطور منظم در ماهی بازاری ،در جعبه های ماهی و برروی کف بازار ماهی فروش ها در ماه تابستان جدا شده است. این باکتری از 60 درصد نمونه های ماهی خرده فروشی و از 30 درصد نمونه های ماهی هرینگ یا شاه ماهی نیز جدا شده است (14).  

روش انتقال:

اریزیپلوتریکس یک عامل بیماری زا متداول در خاک و آب است که ممکن است از طریق تماس یا دست زدن به ماهی و بافت های آلوده آن در صورت وجود به زخم یا آسیب پوستی منتقل شود (10،16). بنابر این ، این عفونت باکتریایی بدنبال آسیب دیدگی پوست ایجاد می شود (9). خراش های کوچک برروی دست یا پوست هنگام تماس با ماهی ممکن است آلوده شود (16). بسیاری از آبزیان از جمله دلفین ها، سخت پوستان، و ماهی حامل آن می باشند.

نشانه بالینی در انسان:

دوره کمون آن 1 تا 7 روز است (9). عفونت در انسان به 3 شکل ایجاد می شود. یکی ، عفونت پوستی موضعی که بطور کلی با زخم ، بریدگی یا خراشیدگی همراه است. شکل موضعی بطور مشخص در اندام های انتهایی اساسا دستان و انگشتان ایجاد می شود. این بیماری همچنین یک شکل پوستی منتشر دارد که عفونت موضعی به بافت های اطراف انتشار می یابد.شکل سوم بیماری عفونت عمومی است که قلب و دریچه های قلبی را هدف قرار داده و منجر به اندوکاردیت می شود (11).

بنابر این، نشانه های عمومی آن شامل تب، ضعف، درد عضلات و مفاصل، سردرد شدید است. این بیماری در افراد مبتلا  ابتداد به شکل باد سرخ با یک عفونت پوستی موضعی تا عفونت پوستی منتشر در دستان یا انگشتان تا یک عفونت عمومی پیشرونده که می تواند به قلب و دریچه های آن منتشر و منجر به اندوکاردیت شود، توسعه یابد (9،12،21،27). متداول ترین نشانه در دستان دیده می شود و می تواند به آرتریت حاد مفاصل انگشت منجر شود (9). تظاهر بالینی آن شبیه به لنفانژیت ندولی است اما ضایعات چرکی نمی شود.  در مدت یک هفته پس از آسیب و جراحت(دوره کمون)، راش ماکولوپاپولار برجسته با اطراف مشخص، قرمز مایل به ارغوانی، بدون وزیکول و سفت همراه با خارش و سوزش تظاهر می یابد (5). جراحات پوستی موضعی با درد و تورم نیز ایجاد می شود که ممکن است منجر به عفونت پوستی گسترده یا عفونت عمومی شود (17). در شکل سپتی سمی منتشر ممکن است منجر به اندوکاردیت شود (5). یک مورد آندوکاردیت کشنده پس از خارج کردن احشای مار ماهی و یک بیمار مبتلا به آندوکاردیت در امریکای لاتین پس از آسیب دست با استخوان ماهی در مدت ماهیگیری و پخت ناشی از عفونت اریزیپلوتریکس روزئوپاتیه آن شرح داده شده است (14).

نشانه های بالینی در ماهی:

اگر چه هیچ ضایعه پاتولوژیک در ماهی شناخته شده ای گزارش نشده است (19). بیشتر در ماهی این بیماری بدون علامت است و به ندرت موجب اسهال می شود (17).

درمان:

عفونت موضعی ممکن است خود به خود بهبود یابد (5). آثار آن معمولا خوش خیم است، اما می تواند کشنده باشد. درمان عمومی با آنتی بیوتیک ها باید انجام شود (9). این عفونت بسیار خوب به پنیسیلین و سفالوسپورین پاسخ می دهد (5). بیشتر سویه های آن به وانکومایسین مقاوم هستند (31).

 

عفونت استرپتوکوک اینیه (Streptococcus iniae)

عامل بیماری:

این بیماری ناشی از عفونت استرپتوکوک اینیه می باشد (5،9،28). استرپتوکوک اینیه باکتری های گرم مثبت، کوکسی های غیر متحرک ، بتا همولیتیک و کپسول دار است که گونه های آب شیرین و دریایی حامل آن هستند که موجب همه گیری بیماری با نشانه بالینی شدید در گونه های آبی و بیماری تهاجمی در انسان می شود (3،7،11،29). این عفونت همچنین بیماری ماهی  دیوانه (Mad Fish Disease) نامیده می شود (9). وینستین و همکاران در سال 1997، به وسیله روش تحلیل  الکتروفورز برروی ژل با میدان ضربانی(PFGE) کلون استرپتوکوک اینیه را شناسایی کردند که عامل بیماری تهاجمی در انسان و ماهی بوده است (14).

همه گیری شناسی:

عامل بیماری زایی برای دامنه وسیعی از آبزیان است که توزیع جهانی آن در آب های معتدل است (3). این باکتری یک عامل بیماری زای نوپدید انسانی همراه با آسیب های حین آماده سازی ماهیانی پرورشی می باشد (14). عفونت اکتسابی موضعی استرپتوکوک اینیه از 26 بیمار با دامنه سنی 40 تا 88 سال ، در 5 کشور کانادا، هنگ کنگ، سنگاپور، تایوان و امریکا بین سال 1991 تا 2004 گزارش شده است(3،7). از بین آنها 10 مورد سابقه ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت ، فشار خون، نارسایی قلبی مزمن، نارسایی کلیوی مزمن، سیروز کبدی و الکلیسم مبتلا بوده اند (3). به تازگی در اثر دست زدن به تیلاپیا گزارش شده است (5،9). چهار بیمار در بیمارستان تورنتو بین سال های 96-1995 پذیرش شده اند. سه مورد از آنها سلولیت اندام فوقانی با منشاء سوراخ شدگی(Puncture) یا له شدگی(Laceration) و یک بیمار با دیسپنه، آشفتگی ،اندوکارتیت عفونی، مننژیت و آرتریت چرکی زانوی پای راست داشتند. هر چهار بیماری در مدت آماده سازی ماهی آسیب دیده اند سه تا از آنها ماهی تیلاپیا را آماده کردند. استرپتوکوک اینیه از همه بیماران کشت داده شد(11،12). بیشتر افراد مبتلا از آسیا(85 درصد) با دامنه ای سنی 40 تا 88 سال می باشند. این عامل بیماری زا موجب اتلاف اقتصادی مهمی به ویژه در صنعت آبزی پروری ماهی تیلاپیا و ماهی راه راه هیبرید در کشورهای امریکا، ژاپن، سرزمین های اشغالی، افریقای جنوبی، استرالیا، فیلیپین، تایوان، بحرین و سایر کشورهای می شود (7). از سال 1999 تا 2007، در استرالیا ، 2824 مورد پذیرش بیمارستانی ناشی از سایر گونه ها و یا گونه های غیر اختصاصی استرپتوکوک گزارش شده که از این تعداد 2026 نفر افراد بالای 50 سال بوده اند (3).

روش انتقال:

اغلب افراد از طریق زخم سوراخ شده یا نافذ با تیغ ماهی یا زخم های موجود حین دست زدن به ماهی زنده یا مرده آلوده می شوند (9،11،21،27).  58 درصد بیماران شناخته شده که با دست زدن یا تماس با ماهی تازه آلوده شده اند (7)

نشانه بالینی در انسان:

انسان آلوده به این باکتری ممکن است نشانه های بالینی سلولیت، سپتی سمی،  ورم مفاصل عمومی، اندوکاردیت، مننژیت ، استئومیلیت، تب، لرزش، اتساع شکم ، پنومونی و عفونت های پوستی یا خونی و یا مرگ ناگهانی نشان دهد (7،9،11،21،29). شرایط زمینه ای شامل بیماری های قلبی روماتیسمی مزمن، استئوآرتریت، کاردیومیوپاتی انسدادی هیپرتروفیک، زخم دوازدهه و سنگ کیسه صفرا، دیابت قندی، سروز کبدی مرتبط با هپاتیت C، اعتیاد به الکل، فشار خون، کاهش ترشح تیروئید و برداشت جزئی پستان با 35 درصد عفونت های استرپتوکوک اینیه ارتباط دارد (7).

نشانه های بالینی در ماهی:

استرپتوکوک اینیه نشانه های بالینی متعددی در ماهیان آب شیرین و دریایی شامل اتساع شکم، خونریزی های پتشی در لایه میانی پوست، بیرون زدن چشم و برخی اوقات مرگ ایجاد می نماید (11) و همچنین باعث مننگوانسفالیت و مرگ در ماهیان پرورشی شده است (14). بسیاری از گونه های ماهیان گرمسیری و زینتی می توانند زیستگاه این باکتری باشند اما گونه های متعدد ماهیان خوراکی مانند گونه های جنس تیلاپیا (گونه های Oreochromis، Sarotherodon و Tilapia )، ماهی راه راه (Morone saxatilis) و هیبرید آنها بنظر می رسد که مستعد ابتلا به عفونت هستند و ممکن است حامل این باکتری باشند، اگرچه بسیاری دیگر از گونه های غذایی و گرمسیری می توانند همچنین زیستگاه این باکتری باشند (11،21). این باکتری در استرالیا به 70 تا 100 درصد مزارع پروش ماهی خسارت وارد آورده که به تنهایی در سال 2001 ، این خسارت 100 میلین دلار برآورد شده است. حدود 15 درصد خسارت سالانه به صنعت پروش ماهی باراموندی (barramundi) گونه پرورشی بومی استرالیا وارد آورده است (3).

تشخیص:

آزمایشگاهی های بالینی مجهز به روش های معمول شناسایی استرپتوکوک اینیه نیستد (3). شیوع  استرپتوکوک اینیه را به ویژه در جوامع آسیایی نمی توان دست کم گرفت. محدودیت های تشخیص شامل این واقعیت است که این عامل بیماری زا اغلب توسط روش های شناسایی میکروبیولوژیکی معمول تشخیص داده نمی شود. مراقبت کمی از استرپتوکوک جدا شده از زخم ها و بافت ها وجود دارد، و پزشکان اغلب در کشف بیمار با سابقه مواجهه با ماهی ناتوان هستند (7).

درمان:

چندین آنتی بیوتیک بطور موفق برای درمان عفونت استرپتوکوک اینیه در ماهی از جمله انروفلوکساسین استفاده شده اگرچه شواهد توسعه سویه های مقاوم را نشان داده است. پنسیلین به عنوان داروی انتخابی برای درمان این عفونت در انسان معرفی شده است. همه سویه های جدا شده از موارد بالینی حساس به پنسیلین اما چند سویه به سفالوسپورین ها، کلیندامایسین ، ارسترومایسین و کوتریموکسازول بودند.  بررسی دیگر نشان داد که همه سویه های مورد بررسی به بتالاکتام ها ، ماکرولیدها ، کوینیولون ها و وانکومایسین حساس هستند (37).

واکسیناسیون:

بسیاری از مزارع پروش ماهی از یک واکسن خودزاد (autogenous vaccines) برعلیه استرپتوکوک اینیه استفاده می نماید. برخی مشکلات واکسن ناشی از تغییر سروتیپ های باکتری می باشد (3). تحقیقات در ارتباط با واکسیناسیون غیر تزریقی از راه غوطه ورسازی با استفاده از واکسن زنده تخفیف حدت یافته در حال انجام است.

 

 

عفونت استرپتوکوک آگالاکتیه (Streptococcus agalactiae)

عامل بیماری:

استرپتوکوک آگالاکتیه باکتری گرم مثبت،بی هوازی اختیاری ، بتا همولیتیک سلول ها جفتی یا زنجیره ای به شکل بیضوی و دارای 9 سروتیپ مختلف می باشد که به عنوان استرپتوکوک گروه B(GBS) شناخته شده است. این باکتری اساسا ارگانیسم همزیست انسان ها است و  عضو فلور طبیعی دستگاه معدی روده ای انسان است و می تواند به اندام های ثانوی مانند دستگاه تناسلی بانوان انتشار یابد (3،34،35). تقریبا در 50 درصد افراد سالم باکتری در دستگاه معدی روده ای و ادارای آنها حضور دارد (3).  استرپتوکوک آگالاکتیه در ماهی موجب بیماری تهاجمی می شود، امنیت غذایی را به خطر می اندازد و خطر انتقال آن بین ماهی و انسان مطرح می باشد (6). استرپتو آگالاکتیه جدا شده از پستانداران دریایی، ماهی و قورباغه متعلق به 4 زیر جمعیت برپایه ترکیبی از دو روش تایپینگ استاندارد  شده می باشد. از 4 زیر جمعیت شناخته شده ، 3 زیر جمعیت همچنین در انسان یافت شده است سویه های متحرک هستند و موجب بیماری تهاجمی در نوزادان و افراد بالغ می شوند در حالی که تا این تاریخ سویه چهارم تنها از حیوانات خونسرد گزارش شده است (6).

همه گیری شناسی:

استرپتوکوک آگالاکتیه یکی از گونه های استرپتوکوک است که هم حیوانات آبزی و و هم خشکی زی را آلوده می نماید (1). این باکتری در بسیاری از حیوانات از جمله گاو، شتر، سگ، گربه، کروکودیل، خوک آبی یا فک و دلفین ها یافت می شود. در بین سال های 2008 تا 2010 مرگ و میر بیش از 50 ماهی گروپر (grouper fish) در اثر آلودگی به استرپتوکوک آگالاکتیه گزارش شده است (36) این ارگانیسم از گونه های متعدد ماهی در طغیان طبیعی بیماری جدا شده است و نشان داده که برای گونه های متعددی از ماهی بیماری زا است (1). خطر بالقوه توسعه استرپتوکوک آگالاکتیه به عنوان یک بیماری نوپدید قابل انتقال بین ماهی و انسان وجود دارد. زیرا در بین سال های 2008 تا 2011 سویه های دریایی آن از ماهی گروپر، سنگسر ماهیان، گربه ماهی، شاه ماهی و پرتوماهی یا سفره ماهی و سویه های خشکی زی آن از کروکودیل، انسان(3 مورد)، گاو، سگ و گربه در استرالیا جدا شده است. البته سویه های دریایی و خشکی زی متفاوت هستند. سویه های دریایی جداشده باهم ارتباط بسیار نزدیکی دارند اما آنها ژنوم فرعی و مشترک محدودی دارند. سویه های دریایی جداشده مجموعه عوامل حدت کاهش یافته دارند (3). در سال 2011، چندین طغیان استرپتوکوکوز در بین ماهیان تیلاپیای قرمز پرورشی در مالزی ناشی از استرپتوکوک آگالاکتیه نیز گزارش شده است (6).

دکتر ماهی، بطور فزاینده به عنوان یک روش درمانی اختلالات پوستی و مراقبت پوست در چند سال اخیر محبوبیت پیدا کرده است. علی رغم این اطلاعات بسیار کمی درباره رفاه این ماهی و دامنه عوامل بیماری زای بالقوه که آنها می تواند ناقل یا حامل آن باشند در دسترس است. در سال 2011، یک سونای دکتر ماهی در ایرلند مرگ و میر تعدادی ماهی Garra rufa متعلق به خانواده کپور ماهیان را پس از حمل و انتقال به مخازن نگهداری گزارش کردند. 30 عدد از ماهیان مرده برای بررسی های باکتریولوژی، ویروس شناسی و بافت شناسی به آزمایشگاه ارسال نشان داد. در بررسی های آزمایشگاهی استرپتوکوک آگالاکیته گروه B از سواپ کلیه های ماهی جدا شد اما نشانه های بالینی بیماری عفونت باکتریایی مشخص در ماهی ها مشاهده نگردید (20).

نتایج بررسی دلانوی و همکاران در سال 2013 برروی سویه های استرپتوکوک آگالاکتیه در پستانداران دریایی و ماهی نشان داد که برخی از سویه های دریایی استرپتوکوک آگالاکتیه ممکن است خطر بالقوه انتقال بین گونه های آبزی به انسان را داشته باشند. بنابر این یک چهارچوب منطقی برای کشف بیماری زایی و ژنوم مرتبط با میزبان سویه های استرپتوکوک آگالاکتیه ارائه دادند (6).

روش انتقال:

عفونت اولیه در انسان از راه مادر به کودک منتقل می شود (6). مهمترین عامل برای معرفی استرپتوکوک آگالاکتیه به مزارع پروش ماهی حرکت ماهی آلوده بین مزارع پرورشی است. باکتری معمولا در مدفوع ماهی دفع می شود  در آب زنده می ماند و برای سایر افراد عفونی می باشد و استفاده از ماهی مرده برای غذای سایر حویانات و رفتارهای همنوع خواری مسئول طغیان استرپتوکوکوز در سفره ماهی های پرورشی در کره بوده است. اعتقاد بر این است انتقال افقی عامل بیماری زا متداولترین مکانیسم انتشار باکتری است. شواهدی وجود دارد که استرپتوکوک بین حیوانات پرورشی و وحشی در محیط آبی یکسان منتقل می شود (8). مصرف ماهی با افزایش خطر کلنی زایی سروتیپ های Ia و Ib  استرپتوکوک آگالاکتیه همراه بوده است. مطالعات سروتایپینگ مولکولی نشان داد که بیماری تهاجمی در انسان و ماهی ممکن است توسط یک سویه مشابه استرپتوکوک آگالاکتیه ایجاد شود (6).

نشانه های بالینی در انسان:

استرپتوکوک آگالاکتیه عامل اصلی عفونت های تهاجمی از جمله سپتی سمی و پنومومنی و مننژیت در نوزدان 1 تا 6 یا دست کم 7 روز به صورت حمله اولیه و بعدی بیماری به ترتیب  است(1،3). همچنین تهدیدی برای زنان باردار، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری های تضعیف کننده ایمنی می باشد (3،6) در زنان به فراوانی در مجرای رکتوواژینال حضور دارد و عامل اصلی بیماری های عفونی نوزادی است و یک عامل نوپدید بیماری در زنان بالغ غیر باردار است (6). استرپتوکوک آگالاکتیه همچنین موجب بار بیماری قابل توجهی در افراد بالغ با میزان کشندگی تقریبا 15 درصد در کشورهای امریکای شمالی ، آسیا و اروپا می شود. میزان بیماری استرپتوکوک گروه B در بالغین ناباردار در سال های اخیر افزایش یافته است. در افراد بالغ ، استرپتو آگالاکتیه ممکن است موجب مننژیت و سپتی سمی و عفونت موضعی از جمله آبسه های زیر جلدی ، عفونت مجاری ادراری و یا آرتریت شود (6).

نشانه های بالینی در حیوانات:

بیماری تهاجمی ناشی از استرپتوکوک آگالاکتیه به انسان محدود نمی شود. سایر گونه های از جمله پستانداران خشکی زی مانند گاو، سگ  و گربه و گونه های دریایی و نیمه دریایی مانند پستانداران دریایی ، کرکودیل ، گاو غوک(bullfrogs) نیز بیمار می شوند (6). عامل بیماری زای مهمی برای حیوانات است که غدد پستان انواع مختلف نشخوارکنندگان را آلوده می نماید و به فراوانی با بیماری های ورم پستان گاو و مننژیت در ماهی از جمله تیلاپیا، ماهی سیم و سایر ماهیان پرورشی ارتباط دارد (1،3) نشانه های بالینی اصلی و مشخص عفونت استرپتوکوک آگالاکتیه در ماهی شامل شنای نامنظم، کاهش اشتها، بی حالی، بیرون زدگی چشم همراه با خون ریزی داخل چشمی، کدورت قرنیه و آسیت و اتساع محوطه شکمی با ابتلا و مرگ و میر بالا به ویژه در ماهیان پرورشی گزارش شده است (1).  طغیان بیماری استرپتوکوکوز ناشی از استرپتوکوک آگالاکتیه در ماهیان وحشی مانند شاه ماهی (mullet) در خلیج کویت و در گروپرهای بزرگ و سایر ماهیان وحشی استرالیا شرح داده شده است (6). مرگ و میر ماهی گروپر در کوینزلند استرالیا اولین بار در سال 2008 و بیش از 90 مورد از آن زمان تا سال 2012 در سایر نواحی استرالیا گزارش شده است (3). استرپتوکوک آگالاکتیه همچنین یک عامل بیماری زای اصلی در ماهیان پرورشی به ویژه تیلاپیا (tilapia) است (6).

تشخیص:

برای غربالگری و شناسایی گونه های استرپتوکوک B، آزمون CAMP یک آزمون مهم است. این باکتری به وسیله وجود آنتی ژن لانسفید گروه B و توانایی هیدرولیز هیپورات سدیم مشخص می شود. همچنین این باکتری به صفرا حساس است و در حضور آن لیز می شود. کپسول پلی ساکاریدی آنتی فاگوسیتی استرپتوکوک آگالاکتیه عامل حدت زی اصلی آن می باشد (36).

درمان:

استرپتوکالاکتیه حساس به آموکسیسلین و اوکسی تتراسیکلین ، پنی سیلین و یا ترکیبی از آمپی سیلین و یک آمینوگلیکوزاید و همچنین حساس به ونکومایسین، سیپروفلوکساسین، کلیاندامایسین، اریترومایسین، کوترموکسازول و سفتریاکسون می باشد(20،34).

 

گونه های آئروموناس

عامل بیماری:

گونه های آیروموناس(Aeromonas)، بخش بزرگی از فلور میکروبی ارگانیسم های آب شیرین را تشکیل می دهد که در دامنه ای وسیعی از دمای آب حفظ می شوند (11). باکتری میله ای، گرم منفی، بی هوازی اختیاری و اکسیداز مثبت می باشد که در همه جای محیط های آبی و خشکی وجود دارند (2،10،25). آ. هیدوفیلا(A.hydrophila) و سایر گونه های آن شامل آ. کویه (A.caviae)، آ. سوبریا (A. sobria) و آ. شوبرتی (A. schubertii) عامل انتقال بیماری از ماهیان زینتی به انسان  می باشند (21،25) و همراه با ماهیان استخوانی و سخت پوستان شناخته شده اند (10).

متداول ترین گونه جدا شده آ. هیدورفیلا است (27). این باکتری در سراسر جهان در ماهیان آب شیرین، دریاچه ها و برکه ها مناطق گرمسیری یافت می شود (17،18،22) و بخشی از فلور طبیعی روده ماهی سالم می باشد (5،22،28). بیشتر موجب آلودگی غذا، طعمه و ماهیان زینتی و گرمسیری می شوند (21) و به فراوانی موجب بیماری در ماهیان پرورشی و زینتی یا خانگی (Pet fish) می شوند (4) و آبزیان زینتی از جمله گربه ماهی (cattfish)، گونه های متعدد ماهی راه راه (bass) و بسیاری از گونه های ماهیان گرمسیری را مبتلا می نماید (5،21،22).  

آئروموناس سالمونیسیدا (A.salmonicida)، یکی دیگر از اعضای مهم این گروه است و مسئول خسارات اقتصادی زیادی در جمعیت ماهی سالمون پرورشی است که معمولا به نام کورک زدگی (furunculosis) شناخته شده است. سویه غیر معمولی آ. سالمونیسیدا همچنین می تواند موجب بیماری زخم ماهی قرمز در ماهی قرمز و  اریترودرماتیت در کپور شود. با این حال، هیچ گزارشی از عفونت انسان با آ. سالمونیسیدا علی رغم شیوع و شدت بیماری در میان آزاد ماهیان و کپورماهیان وجود ندارد (11).

همه گیری شناسی:

آئروموناس شایع تر گونه باکتری آب شیرین است. تماس با آنها ممکن است منجر به عفونت موضعی پوست زخمی و آسیب دیده و بلع آنها می تواند منجر به گاستروانتریت همراه با استفراغ و اسهال شود. عفونت شدیدتر و به طور بالقوه بیماری تهدید کننده حیات ،به شکل سپتی سمی ممکن است در افراد با ایمنی سرکوب شده اتفاق افتد (18،28).

سلطانی و ابراهیم زاده، در سال 1996، جداسازی و ویژگی آئروموناس هیدروفیلا و آئروموناس ورونی(Aeromonas veronii) را به عنوان عامل مرگ و میر کپور علفخوار در استان گیلان و تهران گزارش کردند. نکویی فرد و همکاران در سال 2014، رخداد عفونت آئروموناس سوبریا (A.sobria) در ماهی قرمز(Carassius auratus) را نیز برای اولین بار در هجدمین کنگره دامپزشکی ایران ،گزارش کردند. این مطالعه به منظور تعیین علت مرگ دسته جمعی ماهی قرمز(goldfish) در سه مرکز اصلی فروش ماهی زینتی در تبریز انجام شد. آئروموناس سوبریا از کبد، آبشش ها، کلیه و خون بیست ماهی که نشانه های پتشی در باله ها و کبد، پرخونی روده ها و سپتی سمی داشتند، جدا شد. بروز عفونت در اندام های مورد مطالعه از جمله کبد (81 درصد)، آبشش ها (89 درصد)، کلیه (83 درصد) و خون (5/90 درصد) بود. بررسی باکتریولوژیک عفونت بسیار شدید به آئروموناس در حدود 85 درصد از ماهی نشان داده شد. برای  ارزیابی بیماری زایی باکتری جدا شده آنها را به ماهی قرمز سالم تلقیح شد که موجب مرگ و میر 100 درصد آنها گردید. این مطالعه اولین گزارش جداسازی آئروموناس سوبریا به عنوان عامل مرگ و میر دسته جمعی ماهیان زینتی می باشد. این باکتری عامل بیماری قابل انتقال بین ماهی و انسان است و سلامت جامعه را می تواند تهدید نماید (13).

روش انتقال:

روش اولیه انتقال عفونت  از طریق دست زدن به ماهی، تماس با باکتری در آب، تماس زخم های باز بدن با آب آلوده و یا گازگرفتن یا خراشیدگی با مخاط و بافت ماهی آلوده اتفاق می افتد. وجود بریدگی ها و خراشیدگی ها برروی دست تماس مستقیم با ماهی و زخم های سوراخ کننده ناشی از ماهی توسط باله های تیز یا تیغ ماهی هنگام پاک کردن روش بالقوه عفونت هستند (5،11،21).

نشانه های بالینی در انسان:

در افراد سالم عفونت آئروموناسی ممکن است انواع نشانه های بالینی را نشان دهد، اما دو سندروم شایع تر هستند(11،26)، یکی در اثر بلع باکتری ممکن است باعث گاستروآنتریت حاد با نشانه های استفراغ و اسهال شود(5،11،22،29). و دیگری ، عفونت و تورم زخم های باز التهاب موضعی و واکنش های بافتی شدید ایجاد می نماید(11،14) شایع ترین نشانه عفونت آئروموناسی در انسان تورم موضعی در محل ورود باکتری است (11،21). باز هم، این عفونت در افراد مبتلا به نقص ایمنی می تواند به عفونت عمومی و باکتریمی و اغلب به یک عفونت تهدید کننده حیات فرد تبدیل شود (11،21،29).

نشانه های بالینی در ماهی:

این باکتری می تواند باعث بیماری در ماهی شود که  به عنوان سپتی سمی آئروموناس متحرک(Motile Aeromonas Septicemia)، سپتی سیمی هموراژیک(Hemorrhagic Septicemia)، بیماری زخمی(Ulcer Disease)، یا بیماری زخم قرمز (Red-Sore Disease) شناخته شده اند(5،22). این نامگذاری ها با ضایعاتی که باکتری یا سم آن در اندام های مختلف ماهی ایجاد می نماید، ارتباط دارد (15). نشانه های بالینی عفونت آئروموناسی در ماهی بندرت اختصاصی است، در ماهی آلوده مختلف است دامنه ای از  مرگ ناگهانی در ماهی سالم تا بی اشتهایی، بی حالی،شنای غیر طبیعی، رنگ پریدگی آبشش ها، ضایعات زخمی پوست با حاشیه روشن با قرمز، التهاب نواحی آلوده برروی پوست، ضایعات اطراف پایه باله ها و مقعد، بلند شدن فلس ها، اتساع شکم(ظاهر باد کرده) و بیرون زدگی چشم (11،21،22،25) و باکتریمی و یا سپتی سمی و مرگ ایجاد نماید (22،26،28). بسته به شدن عفونت کم خونی، بزرگ شدن کبد، و آسیت ممکن است در ماهی آلوده توسعه یابد (11). عفونت های آئروموناسی در ماهی اغلب ثانویه است که در اثر استرس ها از جمله هنگام دست زدن و گرفتن نادرست ماهی، تراکم بالای جمعیت، انتقال در شرایط بد، کیفیت پائین آب و  شرایط محیطی ضعیف شامل دمای زیر حد مطلوب و کاهش اکسیژن محلول، افزایش دی اکسید کربن، افزایش سطح آمونیوم و نیترات، آلودگی انگلی و اختلالات تغذیه ای ایجاد می شود (11،21،22).

درمان:

در انسان ، درمان آنتی بیوتیکی با سولفامتوکسازول- تریمتوپریم(4) موثر می باشد. اما به پنسیلین مقاوم هستند (32). در ماهی، درمان محدود به دو آنتی بیوتیک شامل اکسی تتراسیکلین (5/2 تا 75/3 گرم در 50 کیلوگرم غذا در روز برای 10 روز) و سولفونامید(50 میلی گرم برای هر کیلوگرم غذا در روز برای 5 روز) می شود. البته کارایی و موفقیت روش غوطه ورسازی بحث برانگیز است، زیرا فیلتراسیون اکواریوم باعث مصرف دوز ناکافی، مصرف بیش از حد، مقاومت دارویی و شلاته شدن با کلسیم آب های سخت به ویژه با ترامایسین می باشد (22).

 

گونه های ویبریو (Vibrio Spp.)

عامل بیماری:

گونه های ویبریو، باکتری های گرم منفی، میله ای و بی هوازی اختیاری خانواده ویبریوناسه هستند (11). ویبریو ولنیفیکوس(V. vulnificus)، و. پاراهمولیتیکوس(V. parahaemolyticus)، و و. کلرا (V. cholera) متداولترین گونه های ویبریو  در محیط آبی درگیر با عفونت های انسانی  هستند.  اما دست کم 12 گونه مختلف شرح داده شده که بطور بالقوه قابل انتقال بین ماهی و انسان هستند (7،11). سویه های غیر بیماری زا این گونه ،همچنین وجود دارند. بیشتر موارد گزارش شده در اروپا ناشی از عفونت های زخم ناشی از مواجهه با آب دریا یا غذاهای دریایی هستند که می توانند عفونت عمومی و حتی کشنده در افراد حساس مبتلا به تضعیف کننده ایمنی ایجاد نمایند (7).

ویبریو متداول ترین گونه های باکتری محیط های دریایی و آب شور می باشد، زیرا نمک بالا در محیط آبی را بیشتر ترجیح می دهد (11،16،21،25). علی رغم این ویژگی، تعدادی از گونه های ویبریو می توانند همچنین بطور انفرادی از ماهی آب شیرین کشت داده شوند (15). چند گونه از ویبریوهای محیط های دریایی از جمله و. آلژینولیتیکوس (V.alginolyticus)، عفونت زخم؛ و. پاراهمولیتکوس، گاستروآنتریت یا عفونت زخم؛ و. ولنیفیکوس، زخم، گاستروآنتریت و عفونت های عمومی؛ و. کلرا، گاستروآنتریت و عفونت های عمومی می تواند انسان ها را آلوده نماید (9،18).

و. ولنیفیکوس بیشتر از عفونت های انسانی جدا شده اند (21). این باکتری گرم منفی دارای سه بیوتیپ با سرووارهای مختلف است که بیوتیپ 1 آن از سخت پوستان و انسان جدا شده و عامل بیماری زای فرصت طلب برای انسان است ، بیوتیپ 2 آن یک عامل بیماری زای اجباری برای مار ماهی است اما همچنین به عنوان یک عامل بیماری زای فرصت طلب برای انسان گزارش شده که می تواند به وسیله آب انتقال یابد، و بیوتیپ 3 آن از تیلاپیا جدا شده است (7،14). با استفاده از PCR  توسعه یافته بیوتیپ 2 به سویه های بالقوه قابل انتقال به انسان (سرووار E) ساب تایپینگ شدند. بیوتیپ 2 یک سرووار بیمار زا است برای مثال یکی از سویه های و. ولنیفیکوس با ظرفیت بیماری زای ماهی را آلوده می نماید و موجب ویبریوز می شود (7).

همه گیری شناسی:

گونه های ویبریو گاهی اوقات می توان در محیط های آب شیرین جدا کرد علی رغم اینکه بیشتر در محیط های آب شور وجود دارند. باکتری های این گونه بطور مشخص در آب گرم تکثیر می یابند و اغلب در مدت ماه های گرم فراوانتر یافت می شوند (11). و. ولنیفیکوس به فراوانی در آب های گرم ساحلی حضور دارد. شیوع ویبریو های بیماری زا در آب ها بستگی به عوامل محیطی از جمله دمای آب، میزان نمک و شوری آب و غلظت فیتوپلانگتون ها دارد. حضور گونه های ویبریو در امریکا و همچنین اروپا گزارش شده ،اما سطح آن بطور کلی پائین ، به جزء در دو کفه ای ها  است. بیشتر موارد انسانی ناشی از بیوتیپ 1 ویبریو ولنیفیکوس است، به هر حال، از سال 1993 ، بیوتیپ 2 ، همچنین موجب بیماری انسانی با برخی موارد شدید فاسیت نکروزان و سپتی سمی در بیماران می شود. بیوتیپ 3 جدید ترین نوع باکتری است که موجب عفونت زخم پس از پاک کردن و فیله کردن ماهی تیلاپیا در سرزمین های اشغالی شده است (7). جداسازی این باکتری(12 سویه)  از نمونه های آب و پلانکتون های عمق یک متری در خلیج فارس (بوشهر) برای نخستین بار توسط وحدت و همکاران(1991) گزارش شده است. بنابر این پزشکان باید این باکتری را نه تنها در لیست تشخیص افتراقی عفونت های مرتبط با موجودات و محیط دریایی قراردهند بلکه به عنوان یک مسئوله مهم در منطقه خلیج فارس باید قلمداد شود (49).

روش انتقال:

بیشتر موارد عفونت به وسیله تماس با باکتری در آب انتقال می یابد (13). تماس با آنها ممکن است منجر به التهاب موضعی، عفونت زخم و واکنش پوستی شدید شود و بلع آنها می تواند منجر به گاستروانتریت همراه با استفراغ و اسهال شود (9،26،28). به طور بالقوه عفونت و بیماری شدید و تهدید کننده حیات و سپتی سمی ممکن است در افراد مبتلا به بیماری کبدی مزمن و یا در بیماران با نقص ایمنی اتفاق افتد (14،28). عفونت با و. آلگینولیتیکوس حتی می تواند پس از مواجهه خفیف و کوتاه با آب دریا اتفاق افتد. فاصله بین مواجهه با آب دریا و شروع عفونت بالینی می تواند طولانی مدت باشد. و. ولنیفیکوس می تواند از طریق زخم پس از آسیب شاه تیغ و باله سخت سفره ماهی نفوذ نماید (14). در سال 2012، ویبریو ولنیفیکوس و ویبریو کلرا از ماهی Garra rufa جدا شد که به عنوان ماهی تیمار پا برای انسان استفاده می شود (7).

نشانه های بالینی در انسان:

آلودگی با و. آلگینولیتیکوس می تواند باعث عفونت زخم؛ و. دامسلا، زخم و عفونت های عمومی؛ و. پاراهمولیتکوس، گاستروانتریت یا عفونت زخم؛ و. ولنیفیکوس، زخم، گاستروآنتریت و عفونت های عمومی شود (9). همچنین، و. آلگینولیتیکوس به عنوان عامل التهاب گوش میانی در یک کودک پس از دست زدن به لوله های برابر سازی فشار شرح داده شد (14).

در انسان عفونت و. ولنیفیکوس متداولترین عفونت ویبریو با منشاء ماهی است که روش اصلی مواجهه از طریق زخم های نافذ و یا بلع می باشد (10). و. ولنیفیکوس یک عامل بیماری زای تهاجمی قابل انتقال بین ماهی و انسان است. در تعداد کمی از موارد، این باکتری باعث عفونت های زخم اولیه هنگام تماس یک آسیب پوستی با آب دریا ، ماهی یا صدف آلوده می شود که ممکن است به فاسیت نکروزان، ادم و تورم در محل زخم نافذ و حتی سپتی سمی گسترده و مرگ منجر شود (7،11). عفونت های عمومی با و. ولنیفیکوس می تواند به سرعت منجر به مرگ، و یا منجر به قطع عضو اندام شود (5). سپتی سمی اولیه یا بیماری معدی روده ای در انسان ممکن است پس از بلع غذاهای دریایی خام به ویژه صدف و ماهی آلوده اتفاق افتد. در افراد حساس سپتی سمی با مرگ و میر بیش از 50 تا 60 درصد همراه است (4،14). عفونت های عمومی از طریق زخم های باز نیز ممکن است وارد بدن شوند (7). دوره کمون و. ولنیفیکوس 1 تا 5 روز و بطور متوسط ​​28 ساعت است. نشانه های آن شامل تب بالا، لرز، تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم، کاهش فشار خون ، تشنج، ضایعات پوستی تاول زا پر از مایع، تورم و خونریزی زیرپوستی(پورپورا) و غیره می شود (9،14).  افراد مبتلا به نقص ایمنی ناشی از بیماری کبد بیشتر در معرض خطر هستند. میزان مرگ و میر پس از عفونت زخم ممکن است به 25 درصد برسد. پس از سپتی سمی ، میزان مرگ و میز ممکن است به بیش از 55 درصد اساسا در مدت 48 ساعت تظاهر اولیه نشانه های بالینی برسد (7).

عفونت های دستگاه گوارش از طریق بلع و. ولنیفیکوس (خوردن صدف خام، و غیره) و سایر گونه های ویبریو می تواند  باعث  از دست دادن سریع آب بدن شود، و در صورت ورود باکتری به خون می تواند به عفونت های عمومی منجر شود. و. ولنیفیکوس می تواند به سرعت تکثیر یابد و عروق خونی و اندام های انتهایی را مسدود نماید و گاهی اوقات منجر به قطع عضو یا مرگ شود (8). یک مورد فاسیت نکروزان زانو در محل قطع عضو اندام تحتانی ایجاد شده توسط و. ولنیفیکوس پس از مواجهه با آب تانک حاوی ماهی نیز گزارش شده است. عفونت های زخم با و. ولنیفیکوس پس از آسیب پوستی در محیط دریایی یا مواجهه زخم های موجود با آب دریا ممکن است اتفاق افتد. دو مورد درم-هیپودرماتیت نکروزان ناشی از این باکتری در ماهیگیران پس از یک خراشیدگی عمقی یا نافذ با استخوان ماهی گزارش شده است (14).

نشانه بالینی در ماهی:

گونه های ویبریو می توان همچنین از پوست و مجاری معدی روده ای ماهی به ظاهر سالم کشت داد. به هر حال، این باکتری در ماهی در شرایط استرس می تواند با نشانه های بالینی غیر اختصاصی موجب بیماری شود. نشانه های بالینی عفونت ماهی با گونه های ویبریو شبیه به عفونت سایر باکتری ها است و معمولا شامل زخم پوستی، بی اشتهایی، بی حالی، نواحی ملتهب برروی پوست، بیرون زدگی چشم و قرمزی اطراف مقعد و پایه باله ها و در نهایت در صورت سپتی سمی مرگ می شود (11،21،25).  در آبزی پروری و در طبیعت، ویبریو ولنیفینکوس عامل بیماری شناخته شده و یک عامل بیماری زای شدید برای مارماهی ژاپنی و اروپایی است. مار ماهی های آلوده خونریزی گسترده و نکروز شدید نشان می دهند. نشانه های بالینی شامل خونریزی برروی سطح بدن، و در مجاری معدی روده ای، آبشش ها، قلب، کبد و طحال می شود. از سال 1991، تا کنون از 23 مورد مارماهی پرورشی با زخم عمیق و مرگ و میر در هلند جدا شده است (7).

درمان:

درمان آنتی بیوتیکی برای درمان ویبریو ولنیفیکوس ضروری است. آنتی بیوتیک های موثر تتراسایکلین، نسل سوم سفالسپورین ها(مانند سفتازیدین)، آمپی سیلین، پنی سیلین، جنتامایسین، ایمیپنم(imipenem) ، از رده کارباپنم و غیره می باشد .در مورد عفونت زخم برداشت بافت های آسیب دیده و مهاجم و نکروتیک ضروری است (7،25).

 

فوتوباکتریوم دامسلا (Photobacterium damselae)

فوتوباکتریوم دامسلا ، باکتری میله ای شکل گرم منفی است که دو زیر گونه دارد؛ یکی ف. دامسلا زیرگونه دامسلا (Ph. damselae ssp. damsela) که در گذشته ویبریو دامسلا (Vibrio damsela) نامیده شده و دیگری ف. دامسلا زیرگونه پیسیسیدا (Ph. damselae ssp. piscicida) که در گذشته پاستورلا پیسیسیدا (Pasteurella piscicida) نامیده شده (3،14،20،35).این باکتری ها در آب های دریایی گرم و گرم- معتدل یافت می شوند و بیشتر از گونه های ماهی دم زرد (Yellowtail) ، باس دریایی (sea bass) ، ماهی پورگی (sea bream) ، باس راه راه (striped bass) و ماهی سرخو (snappers) جدا شده است (3).

ف. دامسلا زیرگونه دامسلا باکتری دریایی نمک دوست ، متحرک است که در دمای 37 درجه سانتی گراد رشد می نماید (3،19). این باکتری باعث بیماری های عفونی و کشنده در دامنه وسیعی از حیوانات دریایی و انسان می شود. یک باکتری نمک دوست همراه با محیط های دریایی است که اولین بار در سال 1981 به عنوان عامل مسبب زخم های پوستی در دختر ماهی (damselfish) ، یک ماهی استخوانی و رنگین آب های حاره ای جدا شده است. عامل بیماری زای اولیه ایجاد زخم ها و سپتی سیمی هموراژیک در انواع گونه های دریایی مانند کوسه ها، دلفین ها و میگو ها و ماهیان وحشی و پرورشی است (19).  این باکتری عامل بیماری زای فرصت طلب برای آبزیان است که با سایر عوامل از جمله اختلالات تغذیه ای همراه است. (3). این باکتری از ماهیان وحشی و پرورشی سواحل ژاپن، تایوان و مدیترانه و امریکا جدا شده است.

علاوه بر این، از نظر پزشکی اهمیت دارد ، زیرا این عامل بیماری زا می تواند عفونت های کشنده در انسان ایجاد نماید. در انسان باعث زخم و عفونت های عمومی شده است. بیشتر موارد گزارش شده در انسان منشاء زخم های آسیب دیده در مدت دست زدن به ماهی، مواجهه با آب دریا و حیوانات دریایی و بلع فراورده های خام دریایی داشته است. در برخی موارد انسانی باعث می شود که عفونت به شکل التهاب نکروزان بسیار شدید بافت پیوندی و سپتی سیمی هموراژیک پیشرفت نماید که پس از یک دوره تهاجمی منجر به مرگ فرد می شود (3،14،19).

عفونت خونی ناشی از این باکتری در یک مرد 70 ساله پس از آسیب بریدگی با چاقو در حین فیله کردن ماهی آب فام (bluefish) با نام علمی پوماتوموس سالتاتریکس (Pomatomus saltatrix) در سال 1993 گزارش شده است (14). هاندن بورن و همکاران درسال 2013، تعداد 11 مورد انسانی ناشی از ف. دامسلا زیرگونه دامسلا در مردان 38 تا 76 سال گزارش کردند که تنها 3 نفر از آنها درمان شدند و مابقی در اثر عوارض بیماری از جمله ایست قلبی، شوک سپتی سمی، نارسایی های حاد کلیوی به ویژه پس از جراحی و به واسطه ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت(3 نفر)، مصرف الکل و بیماری کبدی(2 نفر)، بیماری قلبی(2 نفر) فوت کردند. در این موارد باکتری از طریق زخم های نافذ در انگشتان دست و پا هنگام دست زدن به ماهی و ورود باله یا تیغ ماهی و یا قلاب ماهی در بدن، بریدگی ها(با چاقو) و خراشیدگی های دست هنگام پاک کردن ماهی و خوردن مار ماهی خام منتقل شده است (3).(جدول 5)

 

 

ف. دامسلا زیرگونه پیسیسیدا نیز یک باکتری نمک دوست، داخل سلولی اختیاری و غیر متحرک است که در دمای زیر 30 درجه رشد نمی نماید. این باکتری تنها برای آبزیان بیماری زا است و  باعث بیماری پاستورلا در ماهی می شود. این باکتری برای اولین بار در مرگ و میر جمعیت های طبیعی ماهی پرچ سفید (white perch) با نام علمی مورون آمریکانوس (Morone americanus) و باس راه راه (striped bass) با نام علمی مورون ساکساتیلیس(M. saxatilis) درسال 1963 در خلیج چساپیک ، امریکا جدا شده است(3،19،35). این باکتری در ماهیان کوچک باعث بیماری بسیار حاد می شود و در ماهیان بزرگتر ضایعات گرانولوماوز ایجاد می نماید (3). این باکتری از ماهیان وحشی و پرورشی از سواحل امریکا، ژاپن، تایوان و مدیترانه جدا شده است.

گونه های ادواردزیلا

عامل بیماری:

ادواردزیلا ایکتالوری (Edwardsiella ictaluri) و ادواردزیلا تاردا(Edwardsiella tarda) تنها عوامل بیماری زای اولیه مهم برای ماهی است، و هر دو موجب خسارات عمده ای در صنعت پرورش ماهی – غذاهای دریایی تجاری می شوند (11). ادواردزیلا تاردا عضو خانواده انتروباکتریاسه است که باکتری بی هوازی اختیاری، گرم منفی میله ای مستقیم، متحرک و کوچک و دارای تاژک است. در حالی که ادواردزیلا ایکتالوری باکتری گرم منفی میله ای چند شکلی و کوتاه و دارای تاژک است.

ادواردزیلا تاردا به طور انفرادی در حیوانات آبزی پروری و انسان اتفاق می افتد (7). ادواردزیلا تاردا، بیماری که به طور معمول به عنوان قانقاریای ماهی (fish gangrene)، بیماری گندیدگی آمفیزماتوز گربه ماهی (emphysematous putrefactive disease of catfish ) یا بیماری قرمز مار ماهی (red disease of eels)  و به شکل سپتی سمی ، یک بیماری عمومی شناخته شده است(5،8). ادواردزیلا ایکتالوری ، عامل بیماری سپتی سمی روده ای گربه ماهی می باشد(11).

روش انتقال:

انتقال بالقوه عفونت به انسان از طریق زخم های نافذ و سوراخ کننده ایجاد شده در مدت دست زدن یا معاینه ماهی اتفاق می افتد و سپس به وسیله آلودگی زخم های بریدگی و خراشیدگی موجود تداوم می یابد (11).

بیماری در انسان:

ادواردزیلا ایکتالوری عفونت بالقوه موضعی و عمومی در انسان ایجاد می نماید (11). ادواردزیلا تاردا موجب گاستروانتریت و همچنین موجب عفونت های موضعی عمومی در انسان یا در اثر تماس با یا بلع ماهی آلوده به باکتری می شود. عفونت های خارج روده ای به وسیله زخم های نافذ نیز گزارش شده است (7).

بیماری در ماهی:

ادواردزیلا ایکتالوری عامل مسبب سپتی سمی روده ای گربه ماهی است، نشانه های بالینی همراه با این عفونت شامل مناطق مدور پوست بسیار پرخون، خونریزی در پایه باله ها، ضایعات قرمز برجسته و زخمی برروی بالای سر ، بیرون زدگی چشم، اتساع شکم، بی اشتهایی و رفتار چرخش به دور خود دارند (11).

عفونت ادواردزیلا تاردا، در ماهی نشانه های بالینی غیر اختصاصی ایجاد می نماید که ممکن است شامل پتشی و زخم های پوستی و افزایش تولید مایع مخاطی شود. این بیماری می تواند در ماهی به آبسه های پر از گاز و تظاهر به شکل نواحی برجسته پوستی توسعه یابد. در نتیجه این ضایعات بافت عضلاتی تخریب شده و گربه ماهی در مراحل پیشرفته بیماری اغلب قادر به شنا کردن نیست (4). برای کسب اطلاعات بیشتر درباره همه جنبه های عفونت ادوارزیلا تاردا، به ویژه اهمیت اقتصادی ، محیطی و اجتماعی این بیماری در ماهی و انسان به  بخش سپتی سمی ادواردزیلا، در کتاب بیماری ها و اختلالات ماهی (جلد سوم) مراجعه نمایید (7).

درمان:

گونه های ادواردزیلا به جنتامیسین، آموکسی سیلین، تریمتوپریم- سولفامتوکسازول، سفالوسپورین ها و اکسی کوینولون ها حساس هستند (7).

تشخیص:

این باکتری همانند سایر باکتری های قابل انتقال به انسان با منشاء ماهی، این باکتری برای کشت به دماهای پائین تری نیاز دارد (7).

 

سایر عوامل بیماری زای باکتریایی

از دیگر باکتری های که افراد ممکن است هنگام دست زدن به ماهی در طول معاینه و مراقبت مواجهه پیدا نمایید، چندین گونه وجود دارند اما به طور کلی قابل انتقال از طریق تماس در نظر گرفته نشده اند بلکه بیشتر از راه خوراکی یا بلع مورد بررسی قرار گرفته اند. این باکتری ها کمتر احتمال دارد موجب انتقال عفونت از طریق دهانی در یک محیط بالینی شوند. آنها تقریبا در هم جا و در محیط های آبی وجود دارند، می توان آنها را از منابع متعددی جدا کرد، و در محیط های آبی یا ماهی خاص در نظر گرفته نمی شوند (11).

این ارگانیسم ها که قابل انتقال بین ماهی و انسان از طریق تماس با ماهی و یا آب آکواریوم آن نیز شناسایی شده اند شامل باکتری های گرم منفی[پلزیوموناس شیگلوئیدس(Plesiomonas shigelloides)، سودوموناس فلورسنس(Pseudomonas fluorescens)، اشریشیا کلی،گونه های کمپیلوباکتر به ویژه ک. ژژونی،گونه های سالمونلا ، گونه های کلبسیلا، ادوادزیلا تاردا (Edwardsiella tarda)] و باکتری های گرم مثبت (استافیلوکوک، کلستریدیوم، نوکاردیا) می شود (15،18،21،29).

عفونت های انسانی آنها به طور معمول از طریق مصرف آب آلوده منجر به گاستروانتریت با علائم اسهال و استفراغ و یا از آلودگی از طریق تماس منجر به التهاب موضعی در محل ورود باکتری و یا عفونت عمومی و بیماری شدید می شوند. این عوامل بیماری زای ممکن است از طریق تماس با پوست بریده، خراشیده و ساییده و یا زخم های نافذ یا سوراخ کننده ناشی از تیغ ماهی یا غیره یا مصرف اتفاقی آب آلوده و یا سایر مواد منتقل شوند (21،26،29).

پلیزیوموناس شیگلوئیدس(Plesiomonas shigelloides)، یک باکتری گرم منفی است که خاص گونه های آبی نیست. اما به طور گسترده در آب و خاک مناطق گرمسیری و معتدل انتشار دارد. این ارگانیسم به طور کلی از طریق بلع غذاهای دریایی به طور نادرست پخته شده موجب بیماری در انسان می شود. بیماری انسان ناشی از پلیزیوموناس شیگلوئیدس به سه شکل گاستروآنتریت، ترشحی، تهاجمی، و شبه وبا تظاهر می یابد (11).

گونه های سالمونلا ( باکتری میله ای گرم منفی) به طور معمول از آکواریوم و مخازن پرورشی آلوده و تالاب های آب شیرین و آب شور آلوده جدا شده اند. گونه های سالمونلا بیماری زا برای ماهی شناخته نشده اند اما می تواند با بیماری های انسانی ارتباط داشته باشند (10). سالمونلوز یک بیماری باکتریایی ناشی از باکتری سالمونلا است. بسیاری از انواع مختلف سالمونلا می تواند انسان را بیمار نماید. اکثر افراد اسهال، تب، و درد معده دارند که 1 تا 3 روز بعد از آلودگی آنها شروع می شود. این علائم معمولا پس از 1 هفته از بین می روند. گاهی اوقات، افراد باید به پزشک مراجعه نمایند و در بیمارستان به دلیل اسهال شدید یا عفونت اندام های آنها بستری شوند.آبزیان می تواند سالمونلا را حمل و آن با مدفوع دفع نمایند. افراد اگر دستان خود را پس از دست زدن به ماهی یا مواد و ترشحات آلوده آن کاملا شستشو نمایند به سالمونلوز مبتلا می شوند (12).

گونه های استافیلوکوک کوکسی های گرم مثبت هستند که موجب بیماری در بسیاری از گونه های حیوانی می شوند. با این حال، در ماهی، این باکتری به ندرت عامل اصلی بیماری است، اما می توان از نمونه های آکواریوم و آب تالاب ها کشت داده شوند. بزرگترین منبع بیماری مرتبط با گونه های استافیلوکوک بلع انتروتوکسین تولید شده توسط باکتری ها در مدت دست زدن و آماده سازی نامناسب ماهی است (11).

گونه های کلستریدیوم (باکتری های میله ای گرم مثبت) باکتری های مقیم روده در بسیاری از گونه های ماهی اثر می گذارند و به ندرت در ماهی موجب بیماری می شوند. برای انسان، خطر اصلی بیماری های مرتبط با ارگانیسم های کلستریدیوم از گونه های ماهی از طریق مصرف سم تولید شده توسط سلول های رویشی در فرآورده های ماهی آلوده است. پس از مصرف، سموم کلوستریدیوم پرفرنژنس می تواند موجب گاستروآنتریت اسهال و استفراغ شود و اغلب منجر به اسهال در مدت زمان کمتر از 24 ساعت شود. در مقایسه با اثرات سموم سایر گونه های کلستریدیوم، سموم کلستریدیوم بوتولینوم می تواند آثار بسیار شدیدی، از جمله فلج عضلات عمومی داشته باشد که ممکن است منجر به مرگ ناشی از مچاله شدن دستگاه تنفسی شود (11).

 

بیوتوکسین ها

سم تولید شده توسط موجودات کشند سرخ(Red Tide) و فیستریا پسیسیدا(Pfiesteria piscicida) از دینوفلاژن های هتروتروف همراه با بلوم یا شکوفایی جلبکی می تواند انسان را از راه های مختلف تحت تاثیر قرار دهد. مواجهه با  فیستریا می تواند به زخم پوستی، از دست دادن حافظه، خواب آلودگی (اثر "تخدیر")، قرمز شدن چشم، سردرد شدید، تاری دید، تهوع یا استفراغ، اشکال در تنفس، اختلال عملکرد کلیه و یا کبد، اختلال شناختی شدید (نمی تواند نام، آدرس خود را به یاد آورد) ، و غیره منجر شود.  بازگشت این بیماری ممکن است 6 سال پس از مواجهه اولیه دوباره اتفاق افتد. پفیستریا در حال حاضر به عنوان سطح 3 ، خطر زیستی(Biohazard) طبقه بندی شده، و می تواند تنها در آزمایشگاه های ویژه مجهز بررسی شود (9).

 

واکنش های آلرژیک نسبت به ماهی

در محیط کار با آبزیان، حساسیت انسان به آلرژن های ماهی (پروتئینی که باعث واکنش های آلرژیک در فرد می شود) نادر است. با این حال، برخی از افراد از طریق استنشاق یا تماس پوستی به پروتئین های ماهی حساس هستند (4،15،23،31).

 

آسیب ناشی از دست زدن به ماهی

افراد می توانند با ایجاد زخم ها از جمله بریدگی، خراشیدگی، و یا سوراخ شدگی هنگام دست زدن به گونه های آبزی از جمله باله های آنها آسیب ببینند. ارگانیسم های عفونی از ماهی و یا آب مخزن آنها می توانند به زخم های پوستی پرورش دهندگان وارد شده و عفونت ایجاد نمایند. ضروری است افرادی که با آبزیان زینتی، پرورشی و دریایی کار می نمایند درباره روش های کار با آبزیان برای جلوگیری از آسیب به خودشان و ماهی از جمله روش های گرفتن، دست زدن و مقید کردن و الزامات استفاده از وسایل حفاظت فردی آموزش ببینند (12،24،31).

 

روش های شناسایی:

منبع عفونت و بیماری های قابل انتقال به انسان ممکن است ماهیانی باشد که برای غذا و یا سرگرمی و یا پژوهش های علمی نگهداری می شوند (11).  دقت در سوابق پزشکی و بررسی میکروبیولوژیکی پیش نیاز تشخیص صحیح این عفونت ها و بیماری ها است. به هر حال شمارش وقوع این بیماری ها مشکل است زیرا بسیاری از موارد بطور مشخص گزارش نمی شود. آنها معمولا نشانه بالینی طولانی مدتی ندارند و خود به خود در افراد سالم محدود می شوند.شناسایی آنها در محیط آزمایشگاهی به علت رشد آهسته عوامل مسبب این بیماری ها از جمله عفونت های مایکوباکتریایی و عفونت ناشی از عوامل بیماری زای بی هوازی می تواند بسیار مشکل باشد (14).

نمونه هایی که از ماهی برای اهداف تشخیصی جمع آوری می شوند اغلب باید به آزمایشگاه خارج محل نمونه برداری ارسال شوند، بنابر این باید بطور مناسب جمع آوری و تا زمان تحویل به آزمایشگاه در شرایط و دمای مناسب حمل شوند. روش های جمع آوری نمونه ها از آبزیان مشابه روش های جمع آوری نمونه ها از پستانداران یعنی در شرایط آسپتیک برای اطمینان از نتایج مناسب و نماینده آزمایش های تشخیصی تخصصی می باشد. اکثر عوامل بیماری زای باکتریایی را می توان از نمونه های کلیه دمی ماهی کشت داد، و این نمونه رایج ترین نمونه ارسالی باید باشد. با این حال، برخی از عوامل بیماری زای باکتریایی ممکن است از سایر بافت ها بهتر جدا شوند؛ استرپتوکوک اینیه ، برای مثال،  بسیار موفق از نمونه های بافت مغز کشت داده می شود. دامپزشکان و کارشناسان آزمایشگاه تشخیصی نیز باید آگاه باشند که بیشتر عوامل بیماری زای ماهی باید از نمونه های جمع آوری شده باید در دمای اتاق (20 تا 22 درجه سانتی گراد)  به جای دمای کشت باکتری های معمول نمونه های پستانداران (37 درجه سانتی گراد) کشت داده شوند (11).

 

روش ها و اقدامات بهداشتی و ایمنی:

همانطور که گفته شد، بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان در درجه اول از طریق تماس مستقیم با ماهی ، تماس غیر مستقیم با ناقلین و اشیاء بی جان آلوده، بلع دهانی یا استنشاق مواد آئروسل یا افشانه منتقل می شوند (26). افرادی که با ماهی کار می نمایند از جمله پرورش دهندگان و صاحبان ماهیان آکواریومی و تزئینی باید از خطر ابتلا به عفونت ها و بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان یا منتقله از راه تماس با ماهی آگاه باشند (20،29). در حالی که ماهی اغلب به عنوان یک عامل بالقوه عفونت نادیده گرفته می شود و خطر کلی آن پایین است، اقدامات ساده ای وجود دارد که می تواند برای کاهش خطر ابتلا به عفونت از ماهی و اکواریوم آن انجام داد (28). بنابر این، بهترین راه برای جلوگیری از هر گونه احتمال ابتلا به این عفونت ها و بیماری ها جلوگیری از تماس با ماهی و آب آکواریوم و محیط زیست آنها می باشد. با این حال، از آنجایی که در کل هنگام پرورش و مراقبت از ماهیان جلوگیری از تماس با آنها عملی نیست، بهترین روش برای کاهش خطر ابتلا به این عفونت ها و بیماری ، اتخاذ روش های پیشگیری ،شامل محدود کردن تماس با ماهی و آب مخزن آن و استفاده از شیوه های بهداشت عمومی مناسب می باشد (11،21،30).

افرادی که با ماهیان استخوانی و زینتی کار می نمایند باید درباره بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان و استفاده از شیوه های ایمنی استاندارد هنگام تماس با آنها آگاهی داشته باشند (11). شما باید بدانید چگونه از خودتان محافظت نمایید، حفاظت از خود در برابر این خطرات ساده است، اما نیاز به پیگیری و پیروی دارد. پیروی از روش ها و اقدامات بهداشتی و ایمنی از انتشار ارگانیسم های قابل انتقال بین ماهی و انسان پیشگیری می نماید (5،15). بنابراین، توصیه های زیر برای پیشگیری از عوامل بیماری زایی که ممکن است از طریق تماس، مراقبت و دست زدن به ماهی و نه آنهایی که ممکن است از طریق تماس با بافت ها و اندام های ماهی منتقل شود، ارائه شده است (27).

 (1) رعایت بهداشت فردی:

الف- اطلاع رسانی و آموزش درباره عفونت ها و بیماری های بالقوه قابل انتقال به انسان و سایر خطرات بالقوه مرتبط با مواجهه با آنها به افرادی که با ماهیان زینتی کار می نمایند یا با آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم تماس دارند یا از آنها مراقبت، پرورش و یا نگهداری می نمایند (15).

ب-موثرترین اقدام پیشگیرانه اولیه که شما می توانید برای کاهش خطر مواجهه هنگام دست زدن به ماهی و آب تانک آن انجام دهید ، رعایت بهداشت فردی به ویژه شستن کامل و مرتب دستان می باشد (4،11،15،18،21،24،31). دستان و بازوان خود را پس از کار، گرفتن و دست زدن به آبزیان و فرآورده ها و پسماندهای آنها و آب محیط زیست و تجیهزات آلوده و شستن تجهیزات و تانک آکواریوم (15،24،25،26،31) و همچنین پس از شنا و غوص کردن بدن خود را کاملا بشویید (9).

پ- شستن دست ها با آب و صابون بهترین راه برای کاهش میکروب ها بر روی دستان است. اگر آب و صابون در دسترس نیست، استفاده از یک ضدعفونی کننده دست با پایه الکل که حاوی حداقل 60 درصد الکل است، استفاده نمایید. ضدعفونی کننده دست با پایه الکل می تواند به سرعت تعداد میکروب ها را برروی دست در برخی شرایط کاهش دهد، اما ضد عفونی همه انواع میکروب ها را از بین نمی برد (30).

ت- از خوردن، نوشیدن، انجام آرایش، و یا استعمال دخانیات در حین کار در محل نگهداری و پرورش آبزیان یا مراقبت و دست زدن به ماهی خودداری نمایید (4،18،24،25،28).

ث- از کشیدن یا ساکشن آب مخازن یا آکواریوم با دهان خودداری نمایید (9،25)

ج- امکانات مناسب شستشوی دست و علائم هشدار دهنده باید برای کارکنان مراکز پرورش فراهم شود (25).

چ- به همه ماهیان مرده به عنوان زباله بالینی توجه نمایید و آنها را به دقت مطابق با مقررات بهداشتی دفع نمایید (25).

ح- تماس با ماهی و آب مخازن نگهداری را باید به حداقل برسانید (32).

خ-بی درنگ هر گونه نشت آب مخازن را تمیز نمایید (30).

د- از دست زدن به صورت، چشم ها، بینی یا دهان با دست نشسته و یا دستکش آلوده اجتناب نمایید (15).

 (2) استفاده از لوازم و تجهیزات حفاظت فردی(PPE):

الف- اگر شما در وضعیتی هستند که در آن شرایط مقدار زیادی از زمان را با دستان خود غوطه ور در آب آکواریوم کار می نمائید، اگر شما هر گونه بریدگی و خراش در دستان یا بازوان خود دارید، میزان تماس خود را می توانید با استفاده از دستکش ضد آب با دوام و با طول کافی به ویژه تا زیر آرنج (برای جلوگیری از ورود آب به داخل دستکش) هنگام کار با ماهی و یا مخزن آب آن و در نتیجه مواجهه از طریق خراشیدگی ها و بریدگی ها ناشی از تجهیزات، لوازم تزئینی، مرجان، و یا باله ماهی را  کاهش دهید. (4،11،15،18،24).

ب-دستکش یکبار مصرف و یا آستین محافظ در حین روش هایی که احتمال مواجهه با عوامل قابل انتقال بین ماهی و انسان افزایش می یابد ،برای مثال هنگام گرفتن ، دست زدن به آبزیان ، بافت ، مایعات بدن و مواد زائد آنها و یا برس زدن ، لوله  گذاری و یا سایر روش های تمیز کردن تانک یا آکواریوم و محیط زیست آنها، آماده سازی غذا و معاینات پس از مرگ، الزامی است و پس از تماس دستان خود با آب و صابون شستشو دهید (5،18،21،25،26،28).

پ- افزایش احتیاط هنگام دست زدن به ماهی بیمار ، برای مثال آبزیانی که علائم بالینی از جمله ضایعات پوستی و بی حالی نشان می دهند) و یا هنگامی که شما با یک آسیب پوستی مواجهه قرار گرفته اید (برای مثال برش و یا خراش دست) را تمرین نمائید(16).

ت- دستکش ها باید بین معاینه ماهی در تانک یا جمعیت های مختلف برای جلوگیری از انتشار عوامل بیماری زا تعویض شود (11).

ث- از وسایل حفاظت فردی مناسب برای انجام کار و یا نگهداری آبزیان به طور مناسب ، برای مثال، روپوش یا گان، ماسک، لباس محافظ آستین بلند، استفاده نمایید. لباس ها و کفش های محافظ شخصی در حین کار با حیوانات یا در محل نگهداری آنها بپوشید. از پوشیدن لباس های حفاظتی خارج  محل نگهداری آبزیان خودداری نمایید (17).

ج- از ماسک یا عینک یا محافظ صورت در زمان مناسب (برای مثال فعالیت های که در آن پاشش آب ممکن است اتفاق افتد) استفاده نمایید (16،24).

ح-لباس های محافظ اختصاصی مانند یک کت یا جلیقه ضد آب هنگام دست زدن به ماهی بپوشید. لباس های آلوده را جدا از لباس شخصی خود و ترجیحا در محل نگهداری آبزیان در ماشین لباسشویی شستشو نمایید (29،32).

(3) رعایت بهداشت محیط:

الف-- از تجهیزات مشترک بین آکواریوم ها و تانک های نگهداری آبزیان خودداری شود و در صورت لزوم با مواد ضد عفونی کننده مناسب در غلظت صحیح و در مدت زمان توصیه شده آنها را قبل از استفاده دوباره استریل نمایید (25).

ب-آکواریوم ها و مخازن و تجهیزات آلوده را شناسایی و علامت گذاری، و در صورت امکان، از نگهداری آکواریوم ها و تانک و تجهیزات  آلوده برای استفاده بعدی  بدون ضد عفونی خودداری نمایید (25).

پ- از رها کردن ماهیان زینتی خود در رودخانه ها ، تالاب ها و آب های آزاد جدا خودداری کنید (42).

ت- آب آکواریوم و مخازن نگهداری ماهیان باید دارای شرایط مناسب از نظر دما ، ph، و غیره باشد (42).

ث- توسعه و اجرای روش امنیت زیستی(Biosecurity) اساسی در مراکز پرورش و آزمایشگاه های پژوهشی آبزیان نیز در کاهش معرفی و انتشار عوامل بیماری زای بالقوه در جمعیت آبزیان مهم است. چنین روش هایی می توانند شامل استقرار راهنمای قرنطینه برای همه ماهیان جدید و تخم آنها هنگام ورود به مرکز برای جلوگیری از آلودگی جمعیت موجود و در نتیجه کاهش مواجهه بالقوه انسان به این عوامل بیماری زا می باشد (21).

ج-اطمینان از کلریناسیون منظم و کافی آب استخرهای شنا برای کشتن هر گونه باکتری که ممکن است وجود داشته باشد (10).

(4) تمیز کردن و ضد عفونی:

الف- محل نگهداری و پرورش ماهی و محیط کار را تمیز، خشک و مرتب نگهداری نمایید و تجهیزات آن را پس از استفاده ضد عفونی نمایید (14،27،30).

ب- سطوح کار و نگهداری را پس از هر بار استفاده ، مرتب شستشو و ضد عفونی نمایید.تنها از مواد ضد عفونی کننده مورد تایید و مناسب برای عوامل بیماری زای شناخته شده استفاده نمایید (17،25).

پ- آبزیان مرده، فرآورده های آنها، اقلام آلوده ، بستر آلوده، و پسماندهای ناشی از نگهداری و پرورش آنها با یک روش مناسب دفع نمایید (16).

ت- هنگام استفاده از مواد پاک کننده و ضد عفونی کننده به یاد داشته باشید ممکن است واکنش های آلرژیک در برخی از افراد ایجاد نماید و باقی مانده آنها برروی دست ممکن است برای ماهی مضر باشد (25).

ث- هرگز آب آکواریوم را بداخل سینک آشپزخانه و یا وان حمام تخلیه نکنید. همچنین شبکه های تصفیه و تجهیزات مخازن نگهداری ماهی را در سینک مورد استفاده انسانی شستشو نکنید (25،28).

ج- محل نگهداری و پرورش ماهی به نحوی تمیز و شستشو نمایید که آب کثیف یا سایر مواد و ترشحات آن در فضا افشانه نشود (28،31).

چ- هنگام تمیز کردن آکواریوم، به ویژه دارای سطوح تیز (مانند سنگ، مرجان) مراقبت باشید زیرا ممکن است منجر به بریدگی و یا خراشیدگی دست و بازوی شما شود (30).

ح- افراد با سیستم ایمنی ضعیف نباید با ماهی و آب مخازن و تجهیزات آن تماس داشته باشند و شخص دیگری باید مخزن ماهی آنها را تعوض و تمیز نماید (30).

خ- بجای دست، استفاده از برس ها، اسکرابرها، لوله و اسپری ها و سایر وسایل برای تمیز کردن مخازن ، قفس، تور و سایر تجهیزات نیز باید توصیه و تشویق شود (11،21).

د- برای شستشو و ضدعفونی  دوره ای محیط، تجهیزات و لوازم و مخزن با غلظت و زمان کافی می توان از فنل 5 درصد، هیپوکلریت سدیم 1 درصد، گلوتارآلدئید و فرمالدئید و همچنین محلول نمک طعام (سی گرم در لیتر به مدت ده دقیقه) ، ترکیبات آمونیوم 4 تایی(به مقدار 1/0 تا 1 گرم در لیتر آب به مدت 15-1 دقیقه) و یا محلول ید (به مقدار 200 میلی گرم در لیتر آب به مدت ده ثانیه) استفاده کرد. همه این مواد برای ضدعفونی آکواریوم بوده و برای ماهی خطرناک است (12،41).

 (5) مراقبت های دامپزشکی:

الف- مهم این است دامپزشکان نه تنها باید بیماری های ماهی را تشخیص و درمان نمایند، بلکه باید افراد در تماس با آنها را از خطرات بهداشتی مرتبط با دست زدن و مراقبت از آنها آگاه نمایند. این مسئولیت و وظیفه دامپزشکان در حوزه دامپزشکی در خدمت بهداشت عمومی است که هنگام معاینه و درمان حیوانات خانگی و اهلی باید در نظر داشته باشند. بنابر این، افراد در تماس با آبزیان باید درباره نحوه کار با گونه های آبزی آموزش داده شوند. با این حال، می تواند به این افراد اطمینان داد که پرورش و مراقبت مناسب، آبزیان به عنوان حیوان خانگی نسبت به سایر حیوانات ایمن تر می باشد (11).

ب- از خرید ماهیانی که دارای علایمی مانند، باله‌های تاخورده و جمع شده هستند، در اطراف دهان یا سطح بدن لکه های پنبه مانند دارند، روی سطح بدن آن‌ها زخم یا لکه‌های سفید متمایل به خاکستری یا قرمز مشاهده می‌شود ، بدن رنگ پریده و لکه لکه شده دارند، لبه باله‌ها خورده و ساییده شده ، ماهی حالت بی‌قراری دارد و بدون آن ‌که در یک جا قرار گیرد پیوسته بدن خود را به اطراف می‌مالد، چشم‌ها به صورت یکطرفه و یا دوطرفه بیرون زده‌اند و پولک‌های ماهی ریخته یا جدا شده است، خودداری نمایید (41).

پ- هنگام خرید تعداد زیادی ماهی یا خرید ماهیان گران قیمت، کسب راهنمایی لازم و معاینات قبل از خرید را توسط یک دامپزشک برنامه ریزی نمایند. البته، تعیین اینکه ماهی آلودگی مزمن دارد یا حامل بیماری است، به ویژه درباره برخی از بیماری ها مانند مایکوباکتریوز می تواند مشکل یا غیر ممکن باشد (11).

ت- در صورت بروز هر گونه علایم بیماری یا ناراحتی ، ماهی بیمار را بلافاصله برای جلوگیری از سرایت بیماری جدا از سایر ماهی‌ها نگهداری نمایید (17،41).

ث- دست زدن و مراقبت از آبزیان بیمار و یا آلوده را در پایان کار انجام دهید (17).

ج- در هر زمان و در مدت دست زدن، گرفتن و معاینه ماهی برای حفاظت از خود و همچنین ماهی باید از دستکش استفاده نمایید. پوست خراشیده و ساییده و چربی های برروی دست برهنه می تواند با حذف لایه مخاطی خارجی ظریف ماهی ، آنها را برای عفونت های باکتریایی فرصت طلب مستعد نماید (11).

چ- توصیه شده که  از تغذیه ماهیان گوشتخوار با ماهی زنده خودداری نمایید. تنها از گوشت ماهی خام به عنوان غذا هنگامی که کاملا ضروری است، استفاده نمایید (25).

ح- ماهیان زینتی و پرورشی را از فروشگاه های معتبر و تحت نظارت و کنترل دامپزشکی تهیه نمائید (42).

خ- از خرید ماهی از فروشندگانی که ماهیان زینتی و پرورشی را به صورت متراکم و در شرایط نامناسب بهداشتی و زیستی نگهداری می نمایند،خودداری گردد (42).

د- ماهی باید از مراکز پرورشی عاری از بیماری تهیه شود. برای کاهش بیشتر احتمال انتقال عوامل بیماری زای قابل انتقال بین ماهی و انسان، توصیه می شود که با تامین کنندگان ماهی و خوراک که دارای سابقه معتبر و ارائه گواهی بهداشتی دامپزشکی برای فروش ماهی و اقلام و تجهیزات آن هستند، معامله نمایند (11،12).

ذ- ماهیان وارداتی باید یک دوره قرنطینه ای را طی نمایند. ایجاد یک منطقه یا مخازن قرنطینه برای جداسازی جمعیت موجود از ماهیان جدید ضروری است. این کار برای جلوگیری از ورود عوامل باکتریایی قابل انتقال بین ماهی و  انسان و همچنین سایر عوامل بیماری زا (برای مثال، ویروسی، باکتریایی، انگلی، قارچی) به جمعیت ماهی موجود مفید است. به طور معمول، ماهی جدید باید در قرنطینه به مدت 30 تا 45 روز نگهداری شود تا به مشاهده رفتار، پاسخ تغذیه، و توسعه هر گونه نشانه بالینی اجازه داده شود. پایش منظم سلامتی ماهی در هر دو  جمعیت قرنطینه و موجود یکی دیگر از روش های تضمین شناسایی عوامل بیماری زای بالقوه در یک جمعیت است. این دوره به طور کلی برای تشخیص حضور بیشتر عوامل بیماری زا فعال در ماهی تازه وارد کافی است، اگر چه عفونت های مزمن برخی از عوامل بیماری زا مانند گونه های مایکوباکتریوم ممکن است طولانی تر این مدت تظاهر یابند. منطقه یا تاسیسات قرنطینه باید به عنوان یک منطقه مجزا برای مراقبت و نگهداری در نظر گرفته شود و باید شبکه های تصفیه، خوراک، تامین آب، و لوازم تمیز کردن مخزن برای استفاده صرفا در آن منطقه تهیه و طراحی شده باشد تا از آلودگی جمعیت ماهیان موجود جلوگیری شود. (11،12،21).

ر- در مراکز تولیدی که جمعیت زیادی از غذا، طعمه، یا ماهی زینتی و پرورشی در آن وجود دارد، تعداد زیادی ماهی به این مرکز در طول چرخه تولید وارد و خارج می شود. هر یک از ماهی های ورودی پتانسیل این را دارند که یک بیماری جدید که ممکن است بالقوه قابل انتقال بین ماهی و انسان باشد یا نباشد را معرفی نمایند. توصیه پیاده سازی چرخه تولید ورود همه باهم و خروج همه با هم می تواند نیازهای قرنطینه را کاهش دهد و به جلوگیری از انتشار برخی از عفونت ها در این مرکز کمک نماید. دوره بین چرخه تولید باید به اندازه کافی طولانی باشد تا به ضد عفونی کامل امکانات و تاسیسات، در نتیجه از بین بردن عوامل بیماری زای باکتریایی و ویروسی زنده و قطع چرخه زندگی انگل ها اجاز دهد (11).

ز-اگر ضایعات ماهیان یا لاشه ماهیان مرده به عنوان منبع پروتئین غذا استفاده می شود، باید در 76 درجه سانتی گراد به مدت 30 دقیقه برای کشتن مایکوباکتریوم های بیماری زا حرارت داده شوند. ماهیان مرده باید به وسیله سوزاندن یا دفن کردن با آهک زنده منهدم شوند (12).

ژ- برای پیشگیری و از بین بردن مخازن بالقوه عوامل بیماری زای ماهی در مزارع پرورشی استفاده از آنتی بیوتیک های افزوده شده به خوراک ماهی و واکسن های دارای یاور روغنی(Oil-adjuvanted Vaccines) قابل تزریق از راه داخل صفاقی در دسترس است که برعلیه بسیاری از عوامل بیماری زای ماهیان پرورشی و زینتی موثر هستند (3).

س- ارتباط بین دامپزشک- مراقب- ماهی و محیط آن برای شناسایی نقاط کنترل و پیشگیری از بیماری های آبزیان ضروری و مهم است. برای دریافت مشاوره و معاینه منظم ماهی و یا بازرسی و بازدید از محل زیست آن به منظور شناسایی مشکلات معرفی عوامل بیماری زا به جمعیت ماهی و پیشگیری از آنها با دامپزشک قرار ملاقات تنظیم نمایید. بازرسی تاسیسات و امکانات و ارزیابی وضعیت سلامت جمعیت ماهیان موجود و یا هر دو می تواند نشانه های خطر عفونت ها و بیماری های قابل انتقال بین ماهی و انسان را ارائه نماید. (11).

 (6) مراقبت های پزشکی:

الف- نگرانی اصلی برای بیماران با ایمنی تضعیف شده می باشد، زیرا آنها بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عفونت ها هستند. این افراد باید بسیار مراقب خود باشند و قبل از خریداری و نگهداری از ماهیان زینتی و آکواریومی باید با پزشک خود مشورت نمایید (5،15،16،24،30). بنابر این، اگر شما یک وضعیت پزشکی خاص و نقص و تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند ابتلا به HIV/AIDS و بیماری های مزمن مانند دیابت، اختلال عملکرد کبد، مشکلات کلیوی و بارداری و غیره دارید و یا شما در حال دریافت داروهایی که در سیستم ایمنی بدن شما اختلال ایجاد می نماید، مانند استروئیدها، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، و یا شیمی درمانی(تحت درمان سرطان) می باشید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های منتقله از راه ماهی و یا عوارض ناشی از آنها هستید، بنابر این به این گونه افراد باید هشدار دارد به ماهی و تجهیزات آلوده آن دست نزنند یا تماس آنها با ماهی و آب آکواریوم با به مقدار بیشتری باید محدود کرد (9،11،15،24،26،28،29،31).

ب- اولین اقدامی که هنگام وقوع هر گونه آسیب و یا مواجهه بالقوه به یک عامل قابل انتقال بین ماهی و  انسان یا هر گونه بیماری با نشانه های بالینی همراه با عفونت ناشی از آنها (برای مثال، تب، ضعف، اسهال، درد شکم) باید انجام دهید این است که به مسئول مرکز پرورش و نگهداری ماهی اطلاع دهید ، با دامپزشک مرکز مشاوره نمایید، و برای معاینات و ارزیابی پزشکی به پزشک مراجعه نمایید و فرم گزارش آسیب و بیماری را تکمیل نمایید (4،15،17،24،30،31).

پ- هر فرد با زخم های پوستی باز، و یا خراشیدگی، بریدگی ها و ساییدگی ها برای محافظت از خود باید از تماس مستقیم با ماهی و مواد و لوازم آلوده و یا آب آکواریوم و از غوطه ور کردن و یا پاشیدن آب مخازن به پوست و از دست زدن به ماهی، آب و مخازن آن هنگام تمیز کردن یا تعویض آب مخازن خودداری نماید (4،10،11،15،28).

ت- از دستکش لاستیکی یا پلاستیکی با طول مناسب هنگامی که زخم های باز و بریدگی ها، در دستان و بازوان شما وجود دارد، پس از پوشاندن آنها با یک بانداژ ضد آب، استفاده نمایید. زیرا برای کاهش تماس با ماهی و یا آب، و آسیب های بالقوه ناشی از تماس با ماهی و یا تجهیزات دیگر روش خوبی برای جلوگیری از مواجهه با این عوامل بیماری زای بالقوه است (21،25).   

ث-اگر پوست آسیب دیده و زخمی با ماهی یا آب آلوده تماس پیدا کرد بلافاصله به محض آلودگی و قطعا قبل از غذا خوردن، نوشیدن و سیگار کشیدن محل زخم را با آب صابون ضد باکتری شستشو و ضد عفونی نمایید و به طور کامل آبکشی شوند و سپس آن را برای محافظت از گرد و خاک و یا ترشحات ماهی تا زمان التیام با پوشش مناسب محافظت نمایید (15،18،21،31).

ج-افراد مبتلا به زخم های عفونی با نشانه های تورم، راش، قرمزی، درد و تراوش مایعات با تب یا بدون تب باید برای ارزیابی وضعیت آسیب و درمان به پزشک مراجعه نمایید (18،28،31).

چ- در صورت بیماری یا عفونت، هنگام مراجعه به پزشک، مواجهه یا تماس خود را با گونه های ماهیان زینتی ،پرورشی و دریایی ذکر نمایید. اگر شما به بیماری مبتلا شدید، حتی اگر بیماری شما خاص نیست یا ضایعات و بیماری شما با منشاء ناشناخته است، برای اینکه مطمئن شوید که بیماری شما مرتبط با کار با آبزیان زینتی است حتما به پزشک خود تماس با گونه های آبزی و روش های بهداشت فردی حین کار را اعلام نمایید. بسیاری از بیماری های قابل انتقال بین آبزیان و انسان علائم شبیه آنفلوانزا دارد و به طور معمول به آنها مشکوک نمی شوید. پزشک شما به این اطلاعات برای تشخیص دقیق نیازمند است. پزشکان نیز درباره تماس با حیوانات باید هنگام دریافت و ثبت شرح حال از بیماران سئوال نمایند (4،11،15،18،21،22،29،30،31).

ح- شناگران و غواصان دارای آسیب های پوستی از شناکردن یا غوص کردن خودداری نمایید. اگر پوست شما آسیب دیده، و یا زیر آب مجروح شدید، اجازه دهید زخم آزادانه خونریزی نماید این کار به خروج باکتری تلقیح شده کمک می نماید، سپس زخم را استریل کرده و از آن با بانداژ ضد آب محافظت نمایید (9).

 

 

منابع:

Abuseliana, A.F. and etal: Pathogenicity of Streptococcus agalactiae Isolated from a Fish Farm in delangor to Juvenile Red Tilapia. J. Animal and Veterinary Advances 10(7), 914-919, 2011.

Ariel,E.: Ornamental Fish as Trans-Boundary Vectors of Viral Diseases, In P. Walker, R. Lester and M.G. Bondad-Reantaso (eds). Diseases in Asian Aquaculture V, pp. 103-12. Fish Health Section, Asian Fisheries Society, Manila.

Barnes, A. (2014): zoonoses and aquaculture, school of biological sciences the University of Queensland. www.asid.net.au/.

Byers, K.B. and Matthews, J.L. (2002): Use of Zebrafish and Zoonoses. Applied Biosafety, 7(3) pp.117-119

Chomel, B.B. and etal: Zoonoses in Pet Reptiles and Aquarium Fish. School of Vet. Med. Univ. of California, Davis, CA, USA. www.faculty.vetmed.ucdavis.edu/

Delannoy, CMJ and et al.: Human Streptococcus agalactiae strains in aquatic mammals and fish. BMC Microbiology 2013, 13:41.

Haenen, O.L.M. and et al.: Bacterial infections from aquatic species: potential for and prevention of contact zoonoses, Rev. Sci. tech. Off. Int. Epiz. 2013, 32 (2), 497-507.

Iregui, C. etal: Epidemiology of Streptococcus agalactiae and Streptococcosis in Tilapia Fish. Veterinary Pathobiology Group, Faculty of Veterinary Medicine Universidad Nacional de Colombia. www.iconceptpress.com.

Lawler, A.: Fish Diseases Transmitted to Humans, www.fishlore.com

Livengood, E. J. and Chapman, F.A. (2014): The Ornamental Fish Trade: An Introduction with Perspectives for Responsible Aquarium Fish Ownership. Department of Fisheries and Aquatic Sciences, UF/IFAS Extension.www. edis.ifas.ufl.edu.

Lowry,T. and Smith, S.A.: Aquatic zoonoses associated with food, bait, ornamental, and tropical fish, JAVMA, Vol 231, No. 6, September 15, 2007 .

Mycobacteriosis, The Center for Food Security and Public Health (2006), www.cfsph.iastate.edu.

Nekuie Fard, A. and et al (2014): Occurrence reported the Aeromonas sobria infection in Goldfish (Carassius auratus), 18Th Iranian Veterinary Congress, Tehran. www.researchgate.net.

Novotny, L. and et al: Fish: a potential source of bacterial pathogens for human beings, Vet. Med. – Czech, 49, 2004 (9): 343–358.

Occupational Safety Fact Sheet Working with Aquatic Species, Texas State Univ. www.txstate.edu.

Papavlasopoulou, I. et al: Ornamental fish in pet stores in Greece: a threat to biodiversity? Mediterranean Marine Science 15/1, 2014, 126-134.

Potential Zoonoses Associated with Fish and Amphibians, www.research.cornell.edu/

Potential Zoonoses Associated with Fish and Amphibians(2015), www.princeton.edu/

Rivas, A. J. and etal. : The Photobacterium damselae subsp. damselae Hemolysins Damselysin and HlyA Are Encoded within a New Virulence Plasmid. Infection and Immunity, Nov. 2011, Vol. 79, No. 11, p. 4617–4627.

Ruane, NM and et al.: Isolation of Streptococcus agalactiae and an aquatic birnavirus from doctor fish Garra rufa L. Irish Veterinary Journal 2013, 66:16.

Smith, S. A. (2011): Working with Fish, Limit Zoonotic Diseases through Prevention, global aquaculture advocate,www. gaalliance.org.

Swann, L. and White, M.R.: Diagnosis and Treatment of "Aeromonas hydrophila” Infection of Fish.Aquaculture Extension, Fact Sheet AS-461. www.extension.purdue.edu

The State of World Fisheries and Aquaculture, Opportunities and challenges, 2014. Food and Agriculture Organization.  ISSN 1020-5489

Virginia Tech Invent the Future.FISH Occupational Safety Information. Animal Handler Occupational Safety & Health Program. www.researchcompliance.vt.edu/iacuc/sites/.

Zoonoses, www.ornamentalfish.org.

Zoonotic Diseases, www.mtu.edu/

Zoonotic Diseases of Fish Origin, www.iacuc.al.umces.edu.

Zoonoses Associated with Fish (Including Aquarium Fish), www.iacuc.wsu.edu/

Zoonotic Disease Potentials of Tropical Fish, www.depts.washington.edu/

Weese, S. (2011): Serious Infection from a Fish Tank, www.wormsandgermsblog. com.

Working Safely with Fish/ VSU IACUC, www.valdosta.edu.

www.dpi.nsw.gov.au/fisheries/pests-diseases/animal-health/fish-diseases-and-human-health

www.fao.org, Ornamental fish, FAO/Fisheries & Aquaculture Department.

www.phac-aspc.gc.ca,Streptococcus agalactiae.

www. Wikipedia.com , Photobacterium damselae subsp. Piscicida.

www. Wikipedia.com , Streptococcus agalactiae

www. Wikipedia.com , Streptococcus iniae .

آکواریوم و ماهیان زینتی ؛ از علاقه مندی شخصی تا اشتغال زایی ملی، عصر ایران (1391)، www.asriran.com

احداث شهرک هاي پرورش ماهيان زينتي در کشور، www.yjc.ir/fa/news

اختصاص 5 تا 10 میلیون تومان وام به پرورش دهندگان ماهیان زینتی، www.isna.ir/fa/news

انجمن علمی ماهیان زینتی ایران ، www.iofs.ir

توصیه های بهداشتی برای خرید و نگهداری ماهی قرمز(1393)، www.hakimemehr.ir.

تولید ۸۸۰هزارتن آبزی در کشور(1393) ، www.farsnews.com.

سهم صفر درصدی ایران از بازار 20 میلیارد دلاری تجارت ماهیان زینتی (1393)، www.hakimemehr.ir.

ماهیان زینتی ، www.shilat.agri-es.ir.

میرزمانی، سید شهرام(1375): بیماری های مشترک و قابل انتقال از آبزیان به انسان بخش (1) و (2)، مجله آبزیان ، سال هفتم شماره

12 و 11 / 1375.

میرزمانی، سید شهرام(1392): بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و خزندگان و دوزيستان ،ماهنامه نظام دامپزشکی سال يازدهم، شماره

چهارم ،خرداد 92.

میرزمانی، سید شهرام (1393): ماهیگیری و پیشگیری از آسیب‌های ورزشی، وب سایت مرکز مجازی پژوهش های راهبردی دامپزشکی  (حکیم مهر)،(www.hakimemehr.ir)