آیا استفاده از واکسیناسیون آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان به روش هدفمند پیشگیرانه در کشور ما ضرورت دارد؟ - دکتر علی‌صفر ماکنعلی

این یک واقعیت تلخ است که ویروس HPAI H5N8 از شهریور ماه سال 1395 وارد کشور و تا پایان تابستان سال 1396 حیات وحش، طیور بومی و صنعتی را در گستره ی وسیعی از کشور درگیر کرده بود به نحوی که ما حتی در تابستان سال 1396 کانون هایی از بیماری را در کشور داشته‌ایم.

بر اساس اطلاعات موجود و داده های جمع آوری شده در بازه ی زمانی آبان ماه سال 1395 تا مهرماه سال 1396 بیش از 700 کانون بیماری آنفلوانزای آسیب رسان فوق حاد پرندگان عمدتا در مزارع مرغ تخمگذار، روستاها و حیات وحش گزارش و تایید شده بود که باعث حذف حدود بیست و پنج درصد مرغ تخمگذار کشور شده بودند که خسارات بسیار سنگینی را بر صنعت طیور و اقتصاد ملی تحمیل کرده بود و از طرفی بر اساس پایش فعال و غیر فعال منتهی به پاییز سال 1396 بر اساس تعریف اپیدمیولوژیکی، بیماری در کشور بومی شده و به همین علت امسال نسبت به سال قبل موج بیماری یک ماه زودتر شروع شده و انتظار طغیان بیماری در تعداد نه استان که دارای شبکه مزارع مرغ تخمگذار هستند به احتمال بسیار بالایی وجود داشته است.

شور‌بختانه غالب کانون های بیماری مرحله مختومه شدن آنها انجام نگرفته بود و چرایی این موضوع صرفا به دامپزشکی بر نمی گردد بلکه عوامل متعددی در آن نقش داشته اند که در اینجا فرصت پرداختن به آنها نمی باشد و اگر مجالی بود بعدا به آنها پرداخته خواهد شد.

پاسخ آن این است که با توجه به تحلیل و توصیه های مجامع بین المللی و در نظر گرفتن عوامل یازده گانه ضرورت دارد، بصورت هدفمند و پیشگیرانه موازی با سایر ابزارهای کنترلی بمنظور تسهیل در اطفاء و مختومه کردن کانون های سرگردان که گستره وسیعی از کشور را در برگرفته است واکسیناسیون را برای یک دوره سه ساله بکار گیریم. شایان ذکر است تصمیم‌گیری برای واکسیناسیون در یک کشور با در نظر گرفتن موارد زیر صورت می پذیرد:

اینکه بیماری را می توان به سرعت مهار کرد یا نمی توان مهار کرد :

با ادامه روند فعلی در حال حاضر و در سال آینده هم چنین امکانی وجود ندارد و در صورتیکه موازین امنیت زیستی در تمام سطوح، روستا، مناطق مهم پرندگان وحش رعایت نشود، در صورتیکه کانون ها به سرعت شناسایی، مهار و مختومه نشوند که با وضع موجود چنین امکانی وجود ندارد و در حال حاضر بر اساس تحلیل داده های حاصل از پایش تابستان سال 1396 بیش از 1986 کانون فعال که مختومه نشده اند وجود دارد که ویروس در آنها در حال گردش و بر اساس شرایط به نقاط مختلف کشور می تواند پخش شوند و هیچ تضمینی برای عدم مواجهه مزارع مرغ تخمگذار، مادر گوشتی، مادر تخمگذار و اجداد وجود ندارد، لذا ضمن احتمال بسیار بالای تحمیل خسارات بسیار سنگین بر صنعت طیور در سال آینده نیز موج بیماری یک و یا دو ماه زودتر (مرداد ماه و شهریور ماه) آغاز و بتدریج صنعت مرغ تخمگذار و نهایتاً صنعت طیور تعطیل خواهد شد و عوارض بسیار سنگینی را بر اقتصاد کشور وارد خواهد کرد و البته بدلیل گردش افسار گسیخته ویروس به پاندمیک شدن بیماری ممکن است کمک کند.

مجاورت پرندگان با ارزش ژنتیکی بالا و احتمال مواجهه آنها با ویروس آنفلوانزای پرندگان:

در کشور ما ویروس بیماری به سرعت در حال گسترش می باشد و احتمال درگیری واحدهای اجداد در استان قزوین نیز وجود دارد که مواجهه آنها و درگیری آنها یک بحران در صنعت طیور و فاجعه تاریخی و آبروریزی غیر قابل جبران برای سازمان دامپزشکی کشور خواهد بود .

خطر ابتلا به عفونت گونه های با ارزش، نادر و یا در معرض خطر:

چنین خطری کاملاً جدی است، آلوده شدن پرندگان دهکده طبیعت قزوین را در ماههای اخیر سال 1396 گواه این مدعاست و سایر پرندگان باارزش در دهکده های طبیعت و باغ وحش ها در معرض مواجهه با این ویروس می باشند.

تراکم طیور در یک منطقه :

در ایران در تعداد نه استان تراکم مزارع مرغ تخمگذار بصورتی است که طغیان های بیماری حالت ریلی پیدا کرده و خسارات بیش از یک هزار و پانصد میلیارد تومانی فقط در سال 1395 تحمیل کرده است و علیرغم تخلیه دوسوم مزارع تخمگذار در استان تهران در سال 1395 مجدداً در مدت کمتر از دوماه بیش از 25 درصد مزارع تخمگذار در این استان در ماه های مهر و آبان درگیر و معدوم شده اند.

تاثیر بر تجارت بین المللی کالاهای مرتبط :

صادر کنندگان ما هنوز نتواسته اند بدلیل وضعیت این بیماری، بازار از دست رفته کشورهای جنوب شرقی آسیا و حتی عراق را مجدداً بدست آورند، در صورت ادامه این روند، قیمت تخم مرغ بشدت افزایش پیدا خواهد کرد و احتمالا بازارهای منطقه ای توان تامین نیاز کشور را نخواهند داشت.

افزایش خطر احتمالی ورود ویروس به داخل کشورهای همسایه :

این تهدید در حال حاضر از کشور ما برای سایر کشورها وجود دارد و همراه با خروج پرندگان وحش مهاجر از کریدورهای بین المللی، صادرات تخم مرغ نطفه دار سایر کشورها را ممکن است ما آلوده کنیم.

وجود بیماری در پرندگان آبزی، دیگر پرندگان وحشی، طیور بومی و بازار فروش پرندگان زنده، یافت می شود:

این بیماری در داخل کشور در پرندگان وحش مهاجر و پرندگان وحش مقیم در سال 1395 و سال 1396 گزارش شده است.

دسترسی به منابع فیزیکی و انسانی:

در کشور ما دسترسی به منابع فیزیکی و انسانی قابل حصول می باشند و در این زمینه برای اجرای برنامه واکسیناسیون محدودیت آنچنانی وجود ندارد.

عوامل جامعه شناختی اعتماد عمومی به مرغ و فرآورده های آنها :

مردم ما جمعیتی علم باور هستند و در این زمینه آمادگی لازم وجود دارد آنچه این روزها ایجاد نگرانی کرده سطح عدم اعتماد مردم به دامپزشکی می باشد بنحوی که حتی کارگر معدوم ساز و کارگر مرغداری به توصیه دامپزشکی حتی منع مصرف تخم مرغ خوراکی واحدهای آلوده، اعتماد و باور ندارد و در استانداری ها و سایر مراجع حاکمیتی نیز از کلمه معدوم سازی و ارائه آمار دامپزشکی در تمامی سطوح دلخوشی آنچنانی وجود ندارد.

موافقت ذینفعان و دست اندرکاران صنعت طیور :

در این زمینه تشکل های مرتبط بشدت استقبال می کنند و نگران نابودی صنعت خود، بدلیل عدم اجرای برنامه های موازی نجاتبخش از جمله انجام واکسیناسیون اضطراری می باشند و آمادگی دارند تمامی هزینه واکسیناسیون را بپردازند، در صورتیکه به تقاضای ذینفعان پاسخ مناسب ندهیم ممکن است بصورت غیر قانونی واردات واکسن توسط مالکین مزارع مرغ تخمگذار و مادر وارد و دور از چشمان سازمان دامپزشکی کشور اقدام به واکسیناسیون کنند.

پیامدهای اقتصادی عدم کنترل بیماری:

در مدت کمتر از دوماه ضرورت واردات بیست هزارتن تخم مرغ خوراکی باعث شده که مجوز واردات برای این مقدار صادر شود که هزینه ای سنگین چند صد میلیارد تومان را صرفاً برای تخم مرغ خوراکی بر تولید کننده و دولت تحمیل

می کند.در صورتیکه بیماری کنترل نشود کشور ایران به کشوری وارد کننده تبدیل خواهد شد و هزینه های جبران ناپذیری بر مردم و دولت تحمیل خواهد کرد، خسارت اقتصادی مستقیم در سال گذشته بخاطر طغیان های آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در کشور بیش از 1500 میلیارد تومان بوده است.

آنچه که مهم است بدانیم وضعیت کشورها و استفاده آنها از ابزاری بنام واکسن است

در برنامه ملی کشور ایالات متحده امریکا که در ماه مه سال 2017 میلادی به روز رسانی شده است، برنامه واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بصورت واکسیناسیون اضطراری منظور شده است و در گذشته هم در این کشور برای کنترل آنفلوانزای در بوقلمون بیش از دو میلیون و ششصد هزار دز را در 15 ایالت مصرف کرده است.

در 17 کشور اروپایی هم برنامه واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حا پرندگان که بر روی وب سایت رسمی اتحادیه اروپا قابل دسترس می باشد، تهیه و به تایید اتحادیه اروپا رسیده است.

از سال 1959 تا اوایل سال 2012 میلادی تعداد 30 اپیدمی H5 و H7 انفلوانزای اسیب رسان فوق حاد پرندگان ثبت شده است که از این تعداد یک اپیدمی بیشتر 29 اپیدمی دیگر پرندگان و کشورهای بیشتری را درگیر کرده است و آن هم اپیدمی انفلوانزای اسیب رسان فوق حاد پرندگان می باشد که در سال 1996 از گوانگ دونگ چین شروع شد و منجر به معدوم سازی بیش از 250 میلیون پرنده اهلی و یا پرنده وحشی در 63 کشور گردید.

اغلب کشورها برنامه ریشه کنی آنفولانزای فوق حاد پرندگان H5N1 خود را با استفاده از روش معدوم سازی برنامه ریزی کرده اند، در حالیکه تعداد 15 کشور که آلوده به بیماری شده بوده اند واکسیناسیون را بعنوان قسمتی از راهبرد کنترلی خود استفاده می کنند.

از سال 2002 میلادی تا سال 2010 میلادی بیش از 113 میلیارد دز واکسن برای آنفلوانزای فوق حاد پرندگان استفاده شده است و در پنج کشور برنامه واکسیناسیون بصورت روتین ویا به تعبیری بصورت واکسیناسیون دسته جمعی استفاده شده است که 99 درصد این واکسن ها در کشور چین استفاده شده است که این پنج کشور عبارتند:

چین (تعداد واکسن استفاده شده 102,717,000,000 برابر با 90.9درصد کل دنیا). چین 20 درصد مرغ دنیا را تولید می‌کند.

مصر (تعداد واکسن استفاده شده 5,198,000,000 برابر 4.6 درصد کل دنیا)

اندونزی (تعداد واکسن استفاده شده 2,599,000,000 برابر 2.3 درصد کل دنیا)

ویتنام (تعداد واکسن استفاده شده 1,582,000,000 برابر 1.4 درصد کل دنیا)

هنگ کنگ که در مناطق خاص انجام گرفت (113,000,000 برابر 0.01 درصد کل دنیا)

ده کشور برتر دنیا در تولید تخم مرغ خوراکی

چین این کشور 24.8 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ تولید می کند

ایالات متحده امریکا که با تولید 5.6 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

هندوستان با تولید 3.8 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

ژاپن 2.52 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

مکزیک 2.51 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

برزیل 2.2 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

اندونزی 1.22 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

ترکیه 1.03 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

فرانسه 0.94 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

آلمان 089 میلیارد کیلوگرم تخم مرغ

در سال 2016 میلادی از ده کشور برتر دنیا برای تولید تخم مرغ خوراکی کشورهای چین، مکزیک و اندونزی کشورهایی هستند که با واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در حال رقابت با دنیا هستند.

چه کشورهایی واکسیناسیون را بصورت هدفمند پیشگیرانه انجام می دهند:

مغولستان، قزاقستان، فرانسه، هلند، ساحل عاج، سودان، کره شمالی، اسراییل، روسیه و پاکستان هم واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان را بصورت واکسیناسیون اضطراری و یا واکسیناسیون هدفمند استفاده کرده اند که میزان واکسن استفاده شده در این کشورها برابر با یک میلیارد و یکصد و سی میلیون دز ( 1,130,000,000) بوده است.

در سازمان دامپزشکی کشور می خواهیم همانند کشورهای فرانسه و روسیه بصورت واکسیناسیون هدفمند پیشگیرانه کمتر از یکصد میلیون دز واکسن را در یک دوره صرفا سه ساله در مناطق خاص و مزارع خاص انجام بدهیم و هدف اصلی ما استفاده از واکسن بعنوان یک ابزار کمکی به منظور مختومه کردن کانون های فعال و سرگردان در کشور است که بر اساس محاسبات نزدیک به دو هزار کانون فعال می تواند در کشور وجود داشته باشد.

95.5 درصد واکسن استفاده شده واکسن غیر فعال و 4.5 درصد واکسن استفاده شده واکسن نوترکیب بوده است.

واکسن مورد نظر ما در سازمان دامپزشکی کشور واکسن کشته می باشد

اما بدلیل عدم پوشش کافی واکسیناسیون در پرندگان هدف، کانون هایی از بیماری در کشورهایی که واکسیناسیون انجام داده اند، رخ داده است، با این وجود در کشورهای چین، مصر، اندونزی، هنگ کنگ و ویتنام بدلیل تغییرات ژنتیک جزیی که در ویروس های در گردش در فیلد اتفاق افتاده بود، واکسن با ویروس های درگردش تطبیق نداشته و موفقیت لازم را به دست نیاورده بود.