دامپزشکی؛ ابرستاره گمنام حوزه سلامت - دکتر حسین یاوری

دامپزشکی؛ ابر ستاره گمنام حوزه سلامت

در این نوشتار درصدد واکاوی این مسئله برآمدیم که چرا دامپزشکی در زنجیره مراقبت بهداشت عمومی کشور و بین جامعه پزشکی هم ناشناخته است.

دکتر حسین یاوری (دامپزشک، متخصص بهداشت و بیماریهای آبزیان)

جرقه اصلی این یادداشت را این پرسش ساده ولی در عین حال مهم و تا حدودی اعجاب برانگیز (دست کم برای اعضای جامعه دامپزشکی) در ذهن نگارنده ایجاد کرد:

"مگر شما دامپزشکان هم از گوشی استفاده می‌کنید؟"

سوالی که یکی از دوستان مؤسس سایت خبری حکیم مهر که از قضا پزشک هم هست، در خصوص دامپزشکی پرسیده بود! (اینجا)

هرچند می توان یکی از ویژگی های  مهم دوران جدید در علم پزشکی را  ابزارمحوری در تشخیص و درمان بیماری ها به همت و تلاش مهندسان پزشکی دانست، اما به صراحت هم می توان به جامعه ی پزشکی اعلام کرد که: یکی از  بزرگترین چالش‌های پیش روی مدیریت سلامت و مراقبت بهداشت عمومی در تمام جوامع کمتر توسعه یافته و حتی برخی کشورهای توسعه یافته، کمبود ابزار تشخیصی در این چرخه نیست؛ بلکه  اشراف نداشتن بر فرایندهای دقیق زنجیره ی مراقبت بهداشتی  است! تا جایی که می توان دلیل اجرایی نشدن خط مشی «یک بهداشت؛ یک دنیا» {یک دنیا؛ یک سلامتی} را همین نگرش ابزار محوری حول بیمار در خط پایان زنجیره مراقبت بهداشتی برای درمان نام برد.

با همین نگاه یکجانبه به خط پایان مراقبت بهداشتی است که هر آنچه تخصیص مالی به بودجه ی سلامت سرازیر شود، باز هم وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی با کمبود منابع بیشتر مواجه خواهد بود، چرا که برای هزینه های بخش درمان، پایانی متصور نیست و چنان فراگیر و سرسام آور می شود که سرجمع دارایی و پس انداز یک خانواده و به تبع آن، یک کشور را در خود هضم می کند و به طور غیر منتظره ای می بلعد و گاه می تواند خانواده های با درآمد متوسط را به زیر خط فقر بکشاند و برای منابع مالی محدود دولت به سان چاه ویل بسیار ژرفی عمل کند.

در همین ابتدای نوشتار مایلم توجه شما را به این نکته جلب کنم که این بحث، به نسبت دیگر نوشته های نگارنده، کمی تخصصی و شاید اندکی ناپیوسته  باشد، پس بهتر است زمانی آن را مطالعه کنید که فرصت کافی در اختیار دارید و امید است در پایان رساندن این یادداشت به سهم خود با نوشتن چند سطر، مشارکتی فعال داشته باشید.

اگرچه به زعم مؤسس سایت خبری حکیم مهر و شاید برخی دیگر از صاحب نظران، دامپزشکان خود عامل اصلی بد معرفی کردن رشته دامپزشکی در جامعه هستند، اما باید اذعان داشت شاید مهم ترین معرف هر رشته یا شغل در سیاست های کلان حاکمیتی و نهادهای تصمیم ساز و تصمیم گیر، در وهله اول برنامه نویسان یا استراتژیست های کشور باشند، چرا که سهم مشخص هر بخش در برنامه های توسعه ای کشور را آنان باید در قالب نقشه جامع توسعه ترسیم نمایند و سرفصل هزینه ای یا ردیف بودجه ای خاص، به عنوان مثال در زنجیره ارزش مراقبت بهداشتی برای تمام دستگاه های ارایه دهنده خدمت مد نظر، قرار دهند تا سه گانه ی برنامه ریزی، اجرا و کنترل هر پروژه ای به درستی به سرمنزل مقصود برسد. به نظر می رسد دامپزشکی در نگاه این دسته از تصمیم گیران شاید به شکل شعاری و اسمی لحاظ شده باشد ولی در میدان عمل قطعاً نگرشی سیستمی در برنامه های مراقبت بهداشت عمومی به آن مبذول نشده است. بدیهی ترین مصداق بر این ادعا را می توان، لحاظ ننمودن ضریب یک و یک دهم در احکام حقوقی شغل دامپزشکی، همانند شاغلین وزارت بهداشت و درمان، در قانون مدیریت خدمات کشوری اشاره داشت؛ با وجودی که شغل دامپزشکی در رسته بهداشت و درمان قرار دارد.

اما در یک نگرش سیستمی و کارآمد، شیوه های نوین ایجاد ارزش هر فعالیتی از قبیل بهداشتی را به طور کاملا شفاف و متقن در آن سیستم بیان می کنند. لذا برنامه نویسان یا به طور کلی استراتژیست ها سوالاتی بر مبنای تفکر سیستماتیک مطرح می کنند تا تصمیم سازی قبل از تصمیم گیری انجام گیرد که می توان در زمینه فرایند مراقبت بهداشتی این گونه برای اصلاح فرایند تصمیم سازی سوال پرسید: زنجیره ارزش مراقبت بهداشتی چیست؟ و آیا روشی وجود دارد که بدون هزینه مالی بیشتر ولی با تخصیص بجا و موثر منابع در کل فرایند چرخه مراقبت بهداشتی، موفقیت و دستاوردهای بیشتر را در این بخش مهم توسعه ای کشور شاهد باشیم؟

به نظر، جامعه پزشکی کلید تحقق این کاهش هزینه ها را برای جمع آوری داده ها ابزار محوری شدن خدمات پزشکی حول اطراف بیمار دانسته اند که مصداق این مدعا را می توان وفور کالا و خدمات پزشکی در سراسر کشور دانست. کافیست در یک نگاه سر انگشتی به ابزارهای خانگی رایج اطراف بیماران برای جمع آوری داده ها مثل دستگاه های سنجش فشار خون، سنجش قند خون، سنجش توده چربی بدنی و قس علی هذا... اشاره ای داشته باشیم.

لذا اینکه آن دوست محترم پزشک این گونه سؤال می پرسد که مگر دامپزشکی ابزاری مثل گوشی برای تشخیص بیماری ها دارد، دقیقاً اشاره ای بجا از منظر چرخه ی مراقبت بهداشتی در حوزه پزشکی داشته است، بی توجه به این که فعالیت عمده دامپزشکی حول محور درمان نیست، بلکه بر مدار پیشگیری است که بیش از 70 درصد بیماری های مشترک انسان و حیوان را شامل می شود. قطعاً بخش آموزش علوم پزشکی در سرفصل برنامه های آموزشی به این مهم اشراف دارد که فرایند پیشگیری را دیگر سازمان ها از قبیل دامپزشکی انجام خواهند داد؛ بدون اینکه بند 3 پیشنهاد "مایکل پورتر" را در فرایند هزینه های مراقبت بهداشتی، مصوب و منابع مورد نیازش را تخصیص داده باشند!

 اما بپذیریم دوران جدید را عصرِ  شیوه های نوین ایجاد ارزش می دانند و نمونه های متعددی از روش های ارزش آفرینی دامپزشکی در حوزه مراقبت بهداشتی دنیای امروز رایج است که شاید اگر بخواهیم آن ها را برای کسانی که دو قرن پیش از ما می‌زیسته اند توضیح دهیم، نتوانند به سادگی آن‌ها را درک کنند . اما در بستر مفاهیمی که امروزه مثل یکپارجه سازی فرایند ها، پنجره واحد خدمات به ویژه در فضای فن آوری اطلاعات رایج  شده است، نباید چندان سخت یا غیر قابل درک باشد که چرا شعار "یک دنیا یک بهداشت" {یا یک دنیا؛ یک سلامتی} مطرح می شود.

مراقبت بهداشتی با شعار "یک دنیا یک بهداشت" به اندازه ای در کیک ارزش اقتصادی جهان سهم دارد که کافی است به نمودار ذیل در خصوص سهم هزینه های بهداشتی جهان و کشورهای توسعه یافته از درآمد ناخالص ملی هوشمندانه بنگریم و ببینیم طی دوره بیست ساله ی اخیر با همه فراز و نشیب های رکود اقتصادی در جهان، چرا این سهم ثابت بوده است؟ قابل ذکر است بر اساس گزارش های موجود، سهم سلامت از تولید ناخالص ملی در کشور ایران حدود ۷.۱ درصد معادل 30 میلیارد دلار است.

"پورتر"  نظریه پرداز معاصر در حوزه استراتژی و  اقتصاد رقابتی با توجه به اهمیت سهم بودجه کشورها به حوزه ی سلامت و مراقبت بهداشتی، از منظر اقتصادی اینگونه نسبت به زنجیره ارزش مراقبت بهداشتی اظهار نظری صریح دارد که «در ایجاد مراقبت بهداشتی با کیفیت بالا، خط مشی به گونه ای برنامه ریزی شود که همزمان با افزایش  کیفیت خدمات بهداشتی، کاهش هزینه را برای جامعه هدف شاهد باشیم».

حال سؤال این است که چگونه و چطور می توان با وجود کاهش هزینه های سلامت برای بیمار، استانداردهای این زنجیره مهم را به جامعه بر اساس نظریه پورتر منتقل کرد ؟

این نظریه پرداز راهبردمحور، شش پیشنهاد استراتژیک ذیل را  نیز همزمان مطرح می کند:

1. به جای نهادینه کردن ابزارها در اطراف بیمار، مراقبت بهداشتی را در جامعه سازمان دهی کنید.

 2. هزینه های واقعی هر بیمار را قبل از وقوع محاسبه و در سرفصل هزینه ها بیاورید.

 3. در زنجیره مراقبت بهداشتی، هزینه های ارائه دهندگان خدمت را در کل چرخه محاسبه و پرداخت کنید.

4. یکپارچه سازی مراقبت بهداشتی را در دستگاه هایی که بطور جداگانه در مراقبت بهداشتی نقش دارند، عملیاتی کنید.

5. تجزیه و تحلیل مراقبت های بهداشتی را به شکل محلی انجام دهید.

 6. فعال سازی پنجره واحد در بستر فن آوری اطلاعات مختص مراقبت بهداشتی را ایجاد نمایید.

شاید سؤالات ذیل نقطه ی پایان خوبی برای این یادداشت باشد.

- در شش خط مشی استراتژیک مایکل پورتر که توصیه ی جهانی دارد، دامپزشکی در کدام یک از این موارد قرار گرفته است ؟

- چه هنگام دامپزشکی در فرایند سیستم بهداشت کشور لحاظ خواهد شد و در این زنجیره مهم ایجاد خلق ارزش اقتصادی با کاهش هزینه های بودجه سلامت نقش آفرینی خواهد کرد؟

- شما می توانید کدام موارد را به فهرست روش های کلاسیک خلق ارزش اقتصادی بهداشتی در دامپزشکی اضافه کنید تا کاهش هزینه های درمانی در پزشکی برای بیش از 70 درصد بیماری های مشترک انسان و دام را باعث شوید؟ و ضمناً در مظان کم کاران معرفی دامپزشکی از منظر صاحب نظران حوزه ی رسانه نباشید؟!

به این نمونه توجه کنید:

آیا می دانید برای پیشگیری از وقوع تب کریمه کنگو در جامعه انسانی، علاوه بر اینکه تمام کشتارگاه های کشور بایستی به پیش سرد مجهز شود  و کشتار دام در کشتارگاه ها زیر نظر مسئولان فنی بهداشتی دامپزشکی انجام گیرد، جمعیت 60 میلیونی دام سبک و سنگین کشور و جایگاه های نگهداری دام ها برای حداقل یک مرحله سم پاشی در سال بودجه ای معادل 14 میلیارد تومان تخصیص اعتبار لازم دارد؟ از آن جایی که در بند 3 پیشنهاد مایکل پورتر آمده بود: «هزینه های زنجیره مراقبت بهداشتی برای شفافیت موضوع  محاسبه شود»، پس نحوه ی رسیدن به عدد 14 میلیارد تومان به شرح ذیل آمده است:

سم مورد نیاز برای یک نوبت حمام ضد کنه با جمعیت 1000 راس دام، یک لیتر است که با احتساب جمعیت 60 میلیونی دام سبک و سنگین کشور، حدود 60 هزار لیتر سم مورد نیاز خواهد بود و برای سم پاشی جایگاه دام با فرض در نظر گرفتن  حداقل 3 متر مربع برای هر دام و لحاظ نمودن یک لیتر سم برای حداقل هر 800 متر مربع جایگاه، می توان اعلام کرد حدود 225 هزار لیتر سم برای سمپاشی جایگاه باید تهیه گردد که مجموعا 285 هزار لیتر با لیتری 50 هزارتومان معادل 14 میلیارد تومان بودجه قابل احصا است.