رئیس سازمان دامپزشکی کشور در گفت‌وگوی اختصاصی با حکیم مهر، عملکرد دو ساله خود در این سازمان را تشریح کرد/ مسئولیت دامپزشکی سنگین است

 

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: سکان‌دار سازمان دامپزشکی کشور پس از گذشت ۲ سال از پذیرش مسئولیت این سازمان، در گفت‌وگو با حکیم مهر به تشریح کارنامه دو ساله خود پرداخت. «دکتر علیرضا رفیعی‌پور» علت اصلی این موفقیت را خروج از حاشیه‌ها و افزایش همکاری بین‌بخشی با تمام دستگا‌ه‌های مرتبط می‌داند. او اولین اقدام موثر خود را تفویض اختیار و تمرکززدایی از حوزه دستگا‌ه‌ها و دفاتر تخصصی و انتقال آن به مجموعه‌های استانی و شهرستانی می‌داند. همچنین به افزایش همکاری‌های بین بخشی سازمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «تشکیل کمیته‌های راهبردی در سازمان دامپزشکی یکی از اقداماتی بود که در این شرایط سخت کمک زیادی به پیشبرد اهدافمان کرد.»

رئیس سازمان دامپزشکی کشور امروز معتقد است که در حوزه بهداشتی و کنترل بیماری‌ها در یک شرایط ایده‌آل هستیم، به شکلی که حتی حرف بیماری‌های استراتژیک هم شنیده نمی‌شود.

حکیم مهر:‌ آقای دکتر، وضعیت کنونی سازمان دامپزشکی کشور از لحاظ عملکرد چگونه است؟

سازمان دامپزشکی طی ۲ سال گذشته با بحران‌های شدیدی مواجه بود اما به لطف خدا و با اعمال استراتژی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، بحران‌ از حوزه تولید دور شد و امروز در حوزه‌های بهداشت و کنترل بیماری‌ها با ۲ دهه گذشته قابل مقایسه نیستیم. طی ۲ سال گذشته، به غیر از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، یکی از بحران‌هایی که دامپزشکی را واقعا گرفتار و شرایط بسیار حادی را ایجاد کرد، بحث تحریم‌ها بود که خوشبختانه از آن عبور کردیم. تحریم‌ها از آنفلوانزا هم بدتر بود چون این قسمت شامل نهاده‌های پشتیبان تولید ازجمله واکسن، دارو، مواد بیولوژیک، ریزمغذی‌ها و اقلامی بود که باید به اندازه و با کیفیت و در زمان خود به تولید کننده می‌رسید. با این شرایط ارزی و مشکلاتی که وجود داشت، خوشبختانه از هر ۲ بحران و مشکلی که طی دو سال گذشته گریبانگیر سازمان دامپزشکی بود، توانستیم موفق بیرون بیاییم.

برای پیش‌برد اهداف سازمان دامپزشکی، طی ۲ سال گذشته چند کار مهم را سرلوحه اقدامات قرار دادیم:

اولین موضوع بحث تفویض اختیار و تمرکززدایی از حوزه دستگا‌ه‌ها و دفاتر تخصصی و انتقال آن به مجموعه‌های استانی و شهرستانی بود. هدف ما این بود که به حوزه حاکمیت شامل ادارات کل و شبکه‌های دامپزشکی اختیارات بدهیم و بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها به سمت واگذاری پیش ببریم که این واگذاری‌ به سمت نظام دامپزشکی و بخش خصوصی بود. تفویض اختیارات یکی از محورهای شروع موفقیت ما بود.

دومین موضوعی که در شرایط تحریم و طغیان بیماری‌ها مثل آنفلوانزا، تب برفکی و PPR ، بهای زیادی به آن دادیم، این مساله بود که بدون همکاری بین بخشی نمی‌توان خیلی کارها را انجام داد. طی ۲ سال گذشته سطح همکاری‌های سازمان دامپزشکی با همکاران عزیز خودمان در نظام دامپزشکی، وزارت بهداشت، سازمان استاندارد، سازمان حفاظت از محیط زیست و بدنه وزارت جهاد کشاورزی قابل مقایسه با گذشته نیست. درواقع ما همکاری بین بخشی را سرلوحه و الفبای مدیریت قرار دادیم و اهداف سازمان را پیش بردیم.

سومین موضوع تشکیل کمیته‌های راهبردی در سازمان دامپزشکی بود که اجزا و اعضای تشکیل دهنده آن به پیشبرد اهدافمان در این شرایط سخت کمک زیادی کرد. در این کمیته همکاران دفاتر تخصصی سازمان دامپزشکی، اساتید دانشگاه و مراکز علمی و پژوهشی و نماینده تشکل‌ها حضور داشتند و نظام دامپزشکی هم به عنوان صنف و حامی صنف بخش خصوصی دامپزشکی حضور داشت.

حکیم مهر: در این کمیته راهبردی چه اتفاقاتی افتاد؟

در این کمیته به منظور کمک به تولید، در راستای اصلاح و ارتقای دستورالعمل‌های خود عمل کردیم. تصمیماتی که در این کمیته راهبردی گرفته می‌‌شد به این شکل بود که حتما ۳۲ مدیرکل ما نیز در استان‌ها در مورد آن دستورالعمل و بخشنامه اظهار نظر می‌کردند و کمیته یک پیش‌نویس به استان‌ها می‌فرستاد. استان‌ها هم نظر خود را می‌دادند و ماحصل این نظرات، مثلا می‌شد طرح ملی ارتقای تخم مرغ یا شیر خام یا طرح ملی ارتقای کیفیت گوشت مرغ. همه طرح و بخش‌نامه‌هایی که در حوزه کنترل بیماری‌ها مثل نیوکاسل، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، سالمونلا و ... اجرایی کردیم، در این کمیته راهبردی تصمیم‌گیری شد.

به طور کلی ما در زمینه تصمیماتی که بتوانیم سازمان دامپزشکی را در حوزه مسئولیت‌های مهم خود پیش ببریم، عالمانه و خستگی‌ناپذیر عمل کردیم و امروز به لطف خدا در حوزه بهداشتی و کنترل بیماری‌ها در یک شرایط واقعا ایده‌آل هستیم. به شکلی که حتی حرف بیماری‌های استراتژیک هم شنیده نمی‌شود. سازمان دامپزشکی در حوزه بیماری‌های مشترک بین انسان و دام بسیار موفق عمل کرده و کاهش بیماری‌های جمعیت انسانی را شاهد بودیم.

حکیم مهر: به شرایط سخت تحریم اشاره کردید. مهمترین اقدامات حوزه بین‌الملل سازمان دامپزشکی چه بوده است؟

در حوزه بین‌المللی کارهای شگفت‌انگیزی صورت گرفته است. از جمله اینکه سازمان دامپزشکی توانست اولین کرسی دبیر کلی سازمان جهانی بهداشت دام را بعد از یک قدمت صد ساله به دست بیاورد. در زمان تحریم دشمنان زیادی داشتیم که می‌توانستند به ایران رای ندهند. ۱۸۴ کشور بودند اما رای دادند و سازمان دامپزشکی با اقتدار این کرسی مهم را کسب کرد. در حوزه پروتکل‌ها، تعداد پروتکل‌های امضا شده طی ۲ سال گذشته با چند دهه گذشته برابری می‌کند. ما با کشورهای گوناگون در قاره‌های مختلف دنیا خصوصا با اولویت همسایگان و کشورهای حوزه آسیا و اروپا که به هم نزدیک هستند، مثل روسیه، چین و ژاپن پروتکل امضا کردیم.

درحال حاضر تعداد پروتکل‌های امضا شده ما نسبت به سال‌های گذشته ارتقا پیدا کرده است و در نوبت امضای پروتکل‌های جدید هستیم. برای اولین‌بار ۹ پروتکل با کشورهای حاشیه خلیج فارس تبادل کردیم و نظرات کارشناسی ۲ سازمان دامپزشکی مبدا و مقصد نوشته شده و ان شاالله به تصویب ۲ کشور برسد. کشورهای حوزه خلیج فارس اگرچه همسایه ما هستند، اما ما برای اولین‌بار با آنها وارد مذاکره شدیم و جالب‌تر اینکه همه اینها مبداء صادرات ما هستند و محصولات و فراوده‌های خام دامی ما به آنجا صادر می‌شود.

همچنین در کشورهای آسیای دور با مالزی تفاهم‌نامه داریم و محصولاتمان را صادر می‌کنیم. این اتفاقات در حوزه بین‌المللی، کار بزرگی بود چون تحریم ما را گرفتار کرده بود و نمی‌توانستیم با کشورها تبادل یورو و دلار داشته باشیم. اما با کشورهایی مثل چین، هندوستان، ترکیه، روسیه و ارمنستان تبادل پروتکل و همکاری‌های دوجانبه و جند جانبه کردیم و این موضوع کمک زیادی به خرید نهاده‌های حساس دامپزشکی مثل واکسن، دارو، مواد بیولوژیک، مکمل‌ها و ... از این کشورها کرد. امروز برای ۳ ماه و ۶ ماه آینده پیش‌بینی نهاده‌های حوزه دامپزشکی را برای پشتیبانی در اختیار داریم. اگر این موفقیت‌ها نبود، در تحریم دچار مضیقه‌های شدیدی می‌شدیم. این مساله حاصل اراده دفتر تخصصی و مجموعه مدیران سازمان و شورای معاونین سازمان بود.

حکیم مهر: مهمترین اقدامات شما در حوزه تشخیص شامل چه مواردی است؟

در حوزه تشخیص هم برون‌سپاری کردیم. اوایل که بنده به‌ سازمان آمده بودم، مرکز تشخیص سازمان تحت‌الشعاع آنفلوانزای فوق حاد پرندگان قرار گرفته بود به طوری که برخی ورودی‌های مرکز تشخیص پاسخ آزمایش را برای ۶ ماه و یک سال بعد می‌دادند. همکاران درحالی درگیر آنفلوانزا بودند که در کنار آن واردات هم داشتیم و باید تست می‌شدند و نتیجه آن را به وارد کننده اعلام می‌کردند تا مشخص شود که آیا محصول امکان توزیع و مصرف دارد یا خیر؟

تا پیش از آن آزمایش آنفلوانزا فقط در مرکز تشخیص انجام می‌شد که ما براساس مسئولیت حاکمیتی خود آن را به ۱۷ استان دیگر تفویض کردیم. استان‌ها مجهز بودند و زیرساخت‌ها آماده بود، فقط تفویض نشده بود که ما این کار را کردیم و آموزش اولیه هم دادیم. در حال حاضر مرکز تشخیص بین یک تا ۳ هفته، پاسخگوی ارباب رجوع است. جالب اینجا بود که زمانی مثلا اگر قصد صادرات ماهی تازه داشتیم، باید ۲ هفته در نوبت می ماندیم، در حالی که ماهی کلا یک هفته اعتبار داشت. اما امروز کاری کردیم که آزمایشگاه بتواند در حداکثر یک تا ۳ هفته پاسخ‌گوی همه اقلام صادراتی و وارداتی باشد.

مساله مهم‌تر، در کنار اینکه آزمایشگاه دامپزشکی مراکز استان‌ها را فعال کردیم، برای اولین بار در حال حاضر چندین آزمایشگاه همکار داریم که همکاران تخصصی از مرکز ملی تشخیص، آنها را ممیزی کردند و آزمایشگاه در استان‌های مختلف تبدیل به آزمایشگاه همکار سازمان دامپزشکی شده است. خیلی از نمونه‌ها به آزمایشگاه همکاری که از بخش خصوصی دامپزشکی است ارجاع و در آن قسمت آزمایش می‌شود. فرایند کنترل بیماری‌ها نیازمند دقت و سرعت است که باید با امکانات نیروی انسانی، تجهیزات و ساختار، عملیاتی شود.

سازمان دامپزشکی در حوزه خروج از وابستگی هم کارهای ارزشمندی انجام داده است و با افتخار می‌گویم که در یک بخش حوزه نهاده‌های دامپزشکی موفقیت خوبی تجربه کرده و البته در برخی قسمت‌ها نیز وابستگی ما به واردات ۱۰۰ درصد است. اینکه در چه قسمت‌هایی وابستگی داریم را احصا کردیم و به این نتیجه رسیدیم که همه ریز مغذی‌ها که خود آن یک اصل در پرورش دام، طیور و آبزیان است، وارداتی است. برخی اقلام دیگر مانند کیت هم وارداتی بود. در حالی که اگر کیت نباشد، نمی‌توان در حوزه بهداشت و تشخیص بیماری دقیق بود و بدون آن حوزه تولید گرفتار می‌شود. به گونه‌ای که ممکن است بیماری در یک نقطه‌ اتفاق بیفتد و به دلیل تشخیص دیرهنگام، ۳۱ استان کشور را درگیر کند.

حکیم مهر: راهکار شما در این حوزه چه بود؟

به این نتیجه رسیدیم که راهی وجود ندارد مگر اینکه به تولید کنندگان داخلی تکیه کنیم و لذا به سراغ آنها رفتیم. البته این نکته را نباید فراموش کرد که در شرایط تحریم قرار نیست پروژه بنویسیم و در کمیسیون‌های مختلف آن را بررسی کنیم و بعد از ۶ سال بگوییم که این کار جواب داد؛ لذا به سراغ دانش‌بنیان‌ها رفتیم که کارهای خود را با سرعت و شتاب بالا انجام می‌دهند.

همچنین با معاونت علمی و فناوری رئيس جمهور تفاهم‌نامه‌ای امضا کردیم که خیلی به ما کمک کرد. به‌عنوان مثال در شرایط تحریم یک کیت ۳ تا ۵ میلیون تومانی را به ما ۱۷ میلیون تومان قیمت می‌دادند که باز هم معلوم نبود بتوانند آن را وارد کنند یا خیر. اما شرکت‌های دانش‌بنیان‌ اعلام کردند که همین کیت را با قیمت یک تا ۲ میلیون تومان تولید می‌کنند. در شرایط تحریم در سازمان دامپزشکی پیش می‌آمد که ۳ مرتبه مناقصه برگزار می‌کردیم و شرکت کنندگان در مناقصه قیمت ۴ برابر سال قبل را می‌دادند اما باز هم نمی‌توانستند نیاز ما را برآورده کنند، چون امکان واردات نداشتند. آنها هم مقصر نبودند و هزاران دلیل برای این معضل وجود داشت. از آنجا که ما به خواسته و نیاز خود نمی‌رسیدیم، یک کمیته اختصاصی دانش بنیان در سازمان دامپزشکی راه‌اندازی و با آنها چند جلسه در سازمان برگزار کردیم.

در ادامه با واردکنندگان عزیز در تمام حوزه‌ها حتی تولید کنندگانی که خیلی از مواد اولیه آنها وارداتی است، مکاتبه و درخواست کردیم که آنها در یک فرجه زمانی مناسب با توجه به شرایط تحریم، از وارد کننده به تولید کننده تبدیل شوند. کمااینکه خیلی وقت‌ها نوع واردات ما محصول نهایی نیست و ما صرفا اقلامی از محصول را وارد و آنها را در کشور تبدیل به یک محصول نهایی می‌کنیم. به آنها گفتیم که اگر قرار است به یک تولید کننده تبدیل شوید، دستورالعمل‌ها را به نفع شما تغییر می‌دهیم که ثبت همزمان با واردات بعضی از اقلام سرعت عمل پیدا کند تا از این طریق محصول ماده اولیه‌ای را که لازم دارید، خیلی سریع تولید کنید و منتظر محصول نهایی نباشید که از کشور دیگر وارد کنید. در مرحله بعدی به آنها گفتیم که تولید قراردادی تحت لیسانس انجام دهید و این فرایند را تسهیل کردیم تا دیگر وقتی محصول نهایی را وارد می‌کنیم، پول کارگر و محصولات جانبی از جمله لیبل، شیشه و ویال را به کشور اروپایی ندهیم و آنها را تحت قرارداد در داخل کشور تولید کنید.

موضوع دیگر درخصوص ماده اولیه‌ای بود که وارد و از آن ماده موثر تولید می‌کردیم. این شرکت‌ها و کارخانجات محدود بوده و حتی به اندازه انگشتان دست هم نیستند که این خیلی بد است. در کشور ما این همه محصول وارد می‌کنیم اما کمتر کارخانه یا شرکتی داریم که ماده موثر را تولید کند و در اختیار کارخانجات تولید داخل بگذارد. ماده اولیه حجیم را به کشور وارد و مواد موثری را که برای تولید دارو و واکسن و دیگر اقلام لازم است، تولید کند و در اختیار تولید کننده داخلی قرار دهد. در این قسمت هم به دنبال عزیزانی رفتیم که این کارها را می‌کردند و آنها را تشویق کردیم.

در گذشته صرفا یک مرکز واکسن‌سازی موثر تحت عنوان رازی داشتیم اما الان سومین شرکت بخش خصوصی هم واکسن‌ساز شده و این کار خیلی بزرگی بوده که انجام شده است. این ۳ شرکت واکسن‌ساز در آینده چندین برابر خواهند شد.

کار بسیار بزرگ دیگری که انجام شد، درخصوص موضوع پشتیبان بود که گاها به آن نیازمند هستیم. مثلا می‌خواستیم واکسن تولید کنیم و بذر آن را وارد می‌کردیم. امروز برای اولین بار در دامپزشکی کشور تصمیم گرفتیم که بخش خصوصی، شرکت‌های دانش بنیان، موسسه رازی و سازمان دامپزشکی ورود کنند که در حوزه عوامل بیماری‌زا امکان تولید بذر را در کشور داشته باشیم. اگر بذر نداشته باشیم و یک تحت تیپ جدید بیماری به کشور وارد شود، باید آن را به کشورهای دیگر بفرستیم تا خالص‌سازی و تبدیل به بذر شود که البته با توجه به شرایط تحریمی باز هم امکان انتقال آن بذر به کشور وجود ندارد. یعنی بیماری خواهد آمد و ریشه تولید را خواهد زد. اما اگر بذر باشد، هر نوع تحت تیپ ویروس و میکروبی که وارد کشور شود، آن را جدا کرده و در اختیار مرکزی که توان تولید دارد، قرار می‌دهیم و در عرض ۲۰ روز یا یک ماه، بذر خالص شده آماده را به واکسن قبلی اضافه و در نهایت تا ۲ ماه بیماری را کنترل می‌کنیم.

حکیم مهر: جایگاه رسانه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

یکی دیگر از برنامه‌های سازمان دامپزشکی این بود که هر فصل یک گزارش جامع به رسانه‌ها دهیم و آنجا به شکل شفاف مسائل را بگوییم. طی دو سال گذشته این شفافیت دامپزشکی با رسانه‌ها و حمایت همه جانبه رسانه‌ها از جمله خبرگزاری تخصصی حکیم مهر، کمک زیادی به سازمان دامپزشکی کرد. 

سازمان دامپزشکی در یک جمله تعریف می‌شود و آن اینکه در شرایط تحریم، زلزله، سیل، طغیان بیماری‌ها و بحران‌های مختلف از بحران جلو هستیم و علت آن آموزش است که رسانه‌ها در حوزه آموزش و اطلاع‌رسانی پشتیبان اصلی سازمان بودند. امروز اگر یک مورد بیماری در یک روستا اتفاق بیفتد، دامپزشکی ۲ ساعت بعد در آن روستا مستقر است. لذا در حوزه رصد، پایش و تشخیص در حالت آماده باش و هشدار هستیم و این باعث شده که از عوامل بیماری‌زا جلو باشیم. عامل بیماری در کشور ما هست. هنوز آن H5N8 در کشور گردش می‌کند و آماده حمله به صنعت طیور است اما مراقبت و دیده‌بانی ما دقیق عمل کرده و لذا این بیماری در کنترل است. همکاران ما امسال در زمینه تب برفکی، شاربن، هاری، آبله و لمپی اسکین خیلی کار کردند.

حکیم مهر:‌ و سخن پایانی ...

مسئولیت دامپزشکی سنگین است. زمانی که می‌گوییم مسئولیت ما حفظ و حراست از جان و مال مردم است، این به معنای آماده‌باش شبانه‌روزی هریک از همکاران در مسئولیت خود است. یکی از کارهای ما این بود که سازمان دامپزشکی سیاست‌گذار و ناظر باشد و همکاران ما در استان‌ها، شهرستان‌ها و پست‌های دامپزشکی که مویرگ‌های ما هستند، تبدیل به مجری با اختیار تام شوند. با این رویکرد، دیگر هیچ اتفاقی نمی‌تواند حاشیه ایجاد کند. این روش مویرگی خیلی جواب داد و نتیجه آن در تشخیص و کنترل بیماری‌ها خود را نشان داد. متوجه شدیم اگر در تقابل، تضارب، موازی‌کاری و حاشیه باشیم، کار به درستی پیش نمی‌رود. کمااینکه سازمان دامپزشکی قبلا با خیلی از دستگاه‌ها یا موازی کاری می‌کرد یا درگیر حاشیه بود. ما همه این حاشیه‌ها را کنار گذاشتیم و گفتیم به سمت تولید و خدمت به مردم حرکت کنیم.

بنده از دورترین و محروم‌ترین نقاط کشور به‌عنوان یک کارشناس کار کردم و روحیه شخصی‌ام به شکلی است شاید جسم من اینجا باشد، اما روح من در مناطق عشایری و روستایی است تا مشکلات دامدار، مرغدار، کارخانه تولید خوراک دام و طیور، زنبوردار، آبزی پرور، کارخانه بسته‌بندی، کشتارگاه و ... را ببینم.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.