تب مالت: بیماری بی‌پدر و مادر - دکتر کامران شریفی

تب مالت: بیماری بی‎پدر و مادر

دکتر کامران شریفی

دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد

دامداری هراسان از گسترش تب مالت در گله‎اش، می‌گوید حاضر است به هر قیمتی دارویی که بتواند آلودگی دام‌ها به تب مالت را از بین ببرد، تهیه کند. بی‎خبر از آن که باکتری تب مالت پس از بلعیده‎شدن توسط سلولهای دفاعی می‎تواند در برابر عمل هضم دوام بیاورد و سپس، با لانه‎گزیدن در درون سلول‎های بدن میزبان، از دسترس دستگاه ایمنی بدن و همچنین داروهای ضد‎میکربی که برای درمان این بیماری تجویز می‎شود در امان بماند. به همین خاطر است که دوره درمان بیماری تب مالت در انسان طولانی است تا شانس رسیدن دارو به محل اختفای باکتری را بالا ببرد.

در مورد حیوانات مزرعه درمان موجه نیست؛ نه موثر است و نه توجیه اقتصادی دارد و عملاً نمی‎توان به هدفِ پاک کردن بدن حیوانات حساس از باکتری دست یافت. مسئله تب مالت بیشتر مسئله انسان است تا حیوان، چون فقط درد و رنجِ جانکاه بیماری است که نصیب انسان می‎شود. حیوانات در اثر این بیماری فقط یک بار، و به ندرت در آبستنی‎های بعدی، سقط می‎کنند.

نوعی لجبازی بین دامداران و سازمانهای دولتی دیده می‎شود. به نظرم سال گذشته بود که اداره کل دامپزشکی شش‎ماهی مرتب هشدار داد که دامداران منطقه جنوب خراسان رضوی برای واکسیناسیون علیه تب‎برفکی اقدام کنند و دامداران هم به روی مبارکِ خود نیاوردند تا مگر اداره دامپزشکی از رو برود و واکسیناسیون رایگان انجام دهد. این رودربایستی موجب شد که تب برفکی تقریبا در بخش قابل توجهی از استان گسترش یابد و از جمله به گاوداری‏‌های بزرگ سرایت کند. خسارت تب‎برفکی به لحاظ اقتصادی بسیار سنگین است اما مثل تب مالت، بیماری مشترک بین انسان و دام نیست. امسال آبله گوسفندی نیز از هر سال دیگری در مشهد و شهرستان‎های اطراف بیشتر شایع شد و به قولی حالت انفجاری به خود گرفت. تعلل دامداران در خرید واکسنِ اینک پولی، بر سر دامداران و بر سر جامعه آوار شد.

به رغم این همه خسارت اقتصادی و خانمان برانداز که بالقوه می‎تواند دامداران بسیاری را ورشکست و کارگران زیادی را بیکار کند، هیچ گاه این بیماری‎ها در چشم مراکز عالی حکومتی همچون استانداری با اهمیت جلوه نمی‎کند، اما کافیست دو مورد "تبِ خونریزی دهنده کریمه-کنگو" ظاهر شود تا فورا به مدیر کل دامپزشکی برای اقدام زنگ بزنند، اما در برابر بیماری‎های نامبرده که خانمان براندازند اما نام دهان پُرکنی ندارند، ککشان نمی‎گزد و ناخن خشکی می‎کنند.

اما تب ‎مالت به لحاظ بهداشت انسانی و خسارات اقتصادی هیولایی است. چند دهه است که مشغول مبارزه با این بیماری هستیم، اما در شرایط فعلی عوامل دیگری وارد صحنه شده است.

قرار بر این بود که سازمان دامپزشکی بر اساس سیاست تست و کشتار، به طور سراسری از گله‌های گاو، گوسفند و بز  نمونه خون بگیرد و در آزمایش سرم‎شناسی، اگر نتیجه آزمایش مثبت بود، گاو یا گوسفند آلوده را به اجبار به کشتارگاه بفرستد و دامدار حدود ۷۵ درصد زیان واقعی را دریافت کند. با نرخ‎های امروزین هزینه‎ها کمر‎شکن است و انجام این تعهد از سوی دولت قابل اجرا نیست و طرح مبارزه با تب ‎مالت شاید مدل کوچکی از طرح تحول سلامت وزارت بهداشت باشد؛ چاه ویلی که همه چیز را می‎بلعد بدون این که به اهداف مشعشعش برسد.

در خلاء اطلاعاتی حاکم بر دامداران، فقدان کنترل‎های علمی و بی‌توجهی به معیارهای پیشگیری و  رها کردنِ واکسیناسیون علیه تب مالت، بیماری گسترش خطرناکی خواهد یافت. دامدار زیر بار هزینه‎های پرورش دام و مردم زیر نرخ مواد غذایی کمر خم کرده‎اند.  برای یک گاوداری صنعتی که کل گله محصور است، امکان رعایتِ اصول مبارزه با تب مالت یا همان بروسلوز بسیار راحت‎تر از صاحبان گله‎های گوسفند است. ویژگی نژادی گوسفند و بز بومی طوری است که گله بدون بهره برداری از چرای آزاد، به لحاظ اقتصادی دوام نمی‎آورد. افزون بر این گله‌های کوچ‌رو هم وجود دارد.

اگر سیاست تست و کشتار در گله‌های گوسفند رها شود، بدون پرداخت غرامت این درخواست که پس از مثبت شدن نتایج آزمایش، دام‌های آلوده را به کشتارگاه ببرند، یک لطیفه سخیف است.

گوسفندان که عمدتاً فقط یک بار سقط می‎کنند. در غیابِ نظارت و کنترل بر خرید و فروش دام‎های آلوده جنابِ "منطق اقتصادی" شانه بالا خواهد انداخت و حکم به خرید و فروش گوسفند و بز آلوده خواهد داد.  بیماری گسترش خواهد یافت و به لحاظ بهداشتی و اقتصادی زمینگیرمان خواهد کرد.

این که در حال حاضر چه باید کرد، از حوصله این متن خارج است. اما این بیماری بی‎پدر و مادر و یتیم باید سرپرستی پیدا کند و در حال حاضر بی‎متولّی مانده است. اگر صاحبی پیدا نکند، دمار از روزگارمان درخواهد آورد.

پیش از اتخاذ، تغییر یا ترک سیاست کنترل هر بیماری، مشاوره جامعه‎شناسی و اقتصادی هم لازم است.

کامران شریفی

دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد

۹۹/۱۰/۰۸

منبع: کانال تلگرام لوح (یادداشت های شخصی دکتر کامران شریفی)