هزینه تاسیس یک «آزمایشگاه دامپزشکی» چقدر است؟

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی:‌ آزمایشگاه تشخیص دامپزشكی مكانی با فضای مناسب، طبق نقشه‌های موجود در سازمان دامپزشكی كشور و مجهز به لوازم و وسایل فنی و مواد آزمایشگاهی است كه در آن آزمایش‌های مجاز تشخیص دامپزشكی انجام می‌شود. هدف از صدور پروانه بیمارستان، درمانگاه، پلی‌كلینیك و آزمایشگاه تشخیص دامپزشكی خصوصی و اشتغال به امور درمانی و مایه‌كوبی دام، اجرای سیاست‌های سازمان دامپزشكی كشور در جهت ایجاد هماهنگی و نظارت و الزام بر فعالیت‌های مربوط به بهداشت و درمان دام به منظور حفظ سرمایه دامی كشور و بالابردن سطح بهداشت عمومی است.

به گزارش حکیم مهر، یک آزمایشگاه دامپزشکی متشکل از بخش‌های مختلفی از جمله بخش باکتری‌شناسی شامل کشت انواع باکتری‌های بیماری‌زا در لاشه، شیر، آب، خوراک، مدفوع و... جهت شناسائی نوع عامل پاتوژن، آنتی بیوگرام باکتری‌های جدا شده و تعیین حساسیت به آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی بیوگرام به روش نوین Gel Diffusion  که در آن باکتری به جای دیسک‌های آنتی بیوگرام با خود آنتی‌بیوتیک به صورت مستقیم در تماس قرار می‌گیرد، کشت از جنین سقط شده جهت بررسی عوامل سقط، کشت بی هوازی جهت تشخیص و جداسازی کلستریدیوم‌ها و ...، کشت خون و ادرار، آزمایش MPN آب به منظور تعیین آلودگی آب به فاضلاب،  بخش ویروس‌شناسی شامل تشخیص آنتی‌ژن ویروس  BVD به روش ELISA در خون مادر یا از خود جنین، بخش سرولوژی شامل اندازه‌گیری میزان آنتی‌بادی در برابر عوامل بیماری‌زایی چون BVD ، IBR ، نئوسپورا، لپتوسپیرا، لکوز و یون در دام و برونشیت و گامبورو در طیور، اندازه گیری میزان آنتی بادی به روش HI برای بیماری‌های آنفلوانزا و نیوکاسل طیور و اندازه‌گیری SRBC جهت سنجش میزان ایمنی با روش HA ، انجام آزمایشات ویژه به روش HI در بیماریهای آنفلوانزا و نیوکاسل جهت تمایز بین تیتر حاصل از بیماری و واکسیناسیون، تعیین تیتر مثبت یا منفی بیماری های MG ، MS ،SP  در طیور، بخش قارچ‌شناسی شامل کشت قارچ از مواد غذایی، پوشال و کلش بستر مرغداری‌ها و دامداری‌ها و تعیین گونه قارچ‌ها، شمارش قارچ‌های موجود و مقایسه آن با حد مجاز و  کشت قارچ از جنین سقط شده، بخش هماتولوژی شامل شمارش و تفریق گلبول‌های سفید، شمارش گلبول‌های قرمز، اندازه‌گیری پلاکت، اندازه‌گیری هماتوکریت، توتال پروتئین و هموگلوبین، بخش بیوشیمی شامل اندازه‌گیری کلیه شاخص‌های بیوشیمیایی سرم از جمله کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم، پتاسیم، مس، روی، تری گلیسیرید، گلوکز،کلسترول، توتال پروتئین، آلبومین، گلوبولین، آنزیم‌های کبدی، انسولین، استروژن، پروژسترون، (AST)SGOT  ، (ALT)SGPT  ، NEFA ،BHBA  ، BUN ، T3 ،T4  ، TSH ، بخش انگل‌شناسی شامل شناسایی انگل‌های مدفوع مانند یون، کوکسیدیا و کریپتوسپوریدیا، شمارش و شناسایی تخم و لارو انگل و انگل‌های خارجی، شناسایی انگل‌های خون مانند تیلریا، آناپلاسما و بابزیا و همچنین سایر آزمایشات شامل تعیین میزان اندیس ید در تیت گارد و تنتورید، تعیین میزان فعالیت بافری و خلوص جوش شیرین و بافرهای موجود و تعیین شاخص‌های شیر مانند پروتئین، چربی، لاکتوز، دانسیته، SNF ،TS  ،SCC و MUN و ... است.

چالش‌های راه‌اندازی آزمایشگاه دامپزشکی در ایران چیست؟

 «در چند سال اخیر تمام برندهای آزمایشگاه‌های دامپزشکی تغییر کرده و برخی مواد اصلا وارد کشور نمی‌شود»؛ این را یکی از آزمایشگاه‌داران دامپزشکی به حکیم مهر می‌گوید: «موادی که تا دیروز کسی به آن نگاه هم نمی‌کرد، حالا بولد شده و مورد توجه قرار گرفته است. مثل دستگاه الایزا که قبلا یک شرکت ایرانی با قیمت ۸ میلیون تومان آن را تولید می‌کرد و کسی به سمت آن نمی‌رفت. اما حالا به دلیل جلوگیری از واردات، همان محصول را ۸۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری کرده و ۶ ماه دیگر تحویل می‌دهد. اگر هم به شکل موردی محصول وارداتی پیدا شود، کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان نیست.»

 «دکتر حمیدرضا موسویان» با تاکید بر اینکه در حال حاضر سطح‌بندی آزمایشگاه‌ها هم دچار تغییر شده، می‌افزاید: «پیش از این وام می‌گرفتیم، پس‌انداز می‌کردیم و یک آزمایشگاه خوب راه‌اندازی می‌کردیم. اما الان چنین چیزی نیست و اگر کسی بخواهد این کار را انجام دهد، باید یک آزمایشگاه سطح پایین‌تر راه‌اندازی کند. در حال حاضر خیلی مد شده است که کلینیسین‌ها تمایل دارند در کنار کار بالین، یک آزمایشگاه هم داشته باشند. آزمایشگاه را راه‌اندازی و با سل کانتر شروع می‌کنند. یک کارشناس هم می‌آورند اما در کنار آن تجهیزات دیگری هم نیاز است و نباید با یک سل کانتر و با توجیه راه‌ انداختن کار، سر مردم را کلاه گذاشت.»

وی به یک رویه اشتباه در نظام دامپزشکی اشاره و تصریح می‌کند: «اینکه نظام دامپزشکی مجوز راه‌اندازی آزمایشگاه را به هر کسی می‌دهد، اشتباه است. در حال حاضر شاید مجوز رادیولوژی را به من هم بدهند، در صورتی که به من فقط باید مجوز آزمایشگاه، به رادیولوژیست فقط مجوز رادیولوژی و به داخلی فقط مجوز داخلی بدهند. لذا سازمان دامپزشکی هم باید مانند وزارت بهداشت مجوز آزمایشگاه را فقط به آزمایشگاهیان بدهد.»

جای خالی QC در آزمایشگاه‌های دامپزشکی

دکتر موسویان به یکی دیگر از چالش‌های آزمایشگاه دامپزشکی در ایران اشاره و خاطرنشان می‌کند: «بنده زمانی به سازمان دامپزشکی این پیشنهاد را دادم و مورد استقبال واقع اما در ادامه با تغییر مدیران به دست فراموشی سپرده شد. ما در آزمایشگاه‌های دامپزشکی چیزی تحت عنوان QC نداریم که اتفاقا بودن آن خیلی واجب است. نظارت باید به گونه‌ای باشد که یک نفر ماه به ماه به آزمایشگاه مراجعه و اعداد را چک ‌کند. یک سری محلول تحویل بدهد و آخر ماه چک کند که آیا اعدادی که از سوی آزمایشگاه ارائه شده، با اعداد خود آنها همخوانی دارد یا نه. علی‌الخصوص الان که دام کوچک در حال رشد است، باید یک نظارت خوب روی آن باشد. بعضی آزمایشگاه‌ها واقعا خوب کار می‌کنند، اما برخی دیگر فقط عدد می‌دهند. فرد صاحب آزمایشگاه باید بداند که در آینده یک نظارت روی کار او خواهد بود. کسی که همزمان کار رادیولوژی و آزمایشگاه انجام می‌دهد، حتما اشتباه می‌کند. صرف راه‌اندازی آزمایشگاه دامپزشکی مهم نیست، بلکه مهم این است که بعدا از این آزمایشگاه کیفیت خوبی بیرون بیاید.»

راه‌اندازی آزمایشگاه دامپزشکی چقدر هزینه دارد؟

سوالی که مطرح می‌شود این است که اگر امروز شخصی قصد راه‌اندازی یک آزمایشگاه دامپزشکی داشته باشد، چقدر باید سرمایه اولیه فراهم کند؟

دکتر موسویان در پاسخ به این سوال می‌گوید: «ابتدا باید سطح کار آزمایشگاه را از لحاظ دام کوچک، دام بزرگ و ... مشخص کرده و بعد بگوییم فردی که قصد راه‌اندازی آزمایشگاه دارد، چقدر باید سرمایه اولیه بیاورد. اما به طور کلی راه‌اندازی یک آزمایشگاه دامپزشکی از ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان شروع و تا ۴ میلیارد یا ۵ میلیارد تومان هزینه دارد. آزمایشگاهی که بنده چند سال یپش راه‌اندازی کردم و خیلی هم کار تخصصی در آن انجام نمی‌دهم، شاید امروز در مجموع ۲ تا ۳ میلیارد تومان ارزش داشته باشد. کمااینکه بعضی از وسایلی که بنده دارم، دیگر وارد نمی‌شود و باید از جایگزین استفاده کرد.»

 ۹۰ میلیون تومان هزینه کابینت آزمایشگاه

دبیر انجمن صنفی آزمایشگاهیان دامپزشکی ایران معتقد است که آزمایشگاه دامپزشکی دارای بخش‌های مختلفی ازجمله  بخش مواد غذایی با منشاء دامی است که این حوزه، شامل بخش میکروبی و شیمی است. خوراک دام، سرولوژی، هماتولوژی، خون، های‌تک که برای خوراک دام یا برخی داروها استفاده می‌شود و ... از جمله سایر بخش‌های آزمایشگاه هستند. لذا هزینه راه‌اندازی آزمایشگاه وابسته به این است که فرد قصد راه‌اندازی چه بخش‌هایی را دارد. کمااینکه برخی صرفا خواهان بخش سرولوژی، برخی خوراک دام، برخی مواد غذایی و ... هستند و باید یک مبنای پایه‌ای را در نظر گرفت.»

 «دکتر انعام شکری» با بیان اینکه یک آزمایشگاه پایه، نیاز به یک بخش میکروبیولوژی دارد، تصریح می‌کند: «میکروبیولوژی مرندی نیازمند ۳ بخش مختلف است، چون دستگاه‌های آن باید جدا از مواد غذایی و خوراک دام باشد. بخش سرولوژی، شیمی و های‌تک برای آزمایشگاهی که بتواند بگوید تقریبا در حیطه دامپزشکی می‌تواند برخی آزمایش‌ها را انجام دهد، لازم است. با در نظر گرفتن اینکه هزینه جا و مکان آزمایشگاه نسبت به منطقه و بزرگی آن متفاوت است، باید برای قفسه‌بندی و کابینت زمینی تقریبا متری ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در نظر گرفت. قیمت کابینت دیواری هم حدودا متری ۲ میلیون و اندی می‌شود. یک آزمایشگاه ۷۰ متری، حداقل ۱۵ متر کابینت نیاز دارد که حدود ۹۰ میلیون تومان می‌شود.»

قیمت استومیکر ۵۰ تا ۷۰ میلیون تومان

وی خاطرنشان می‌کند: «اگر آزمایشگاه مواد غذایی باشد، برای بخش‌های میکروبی یک استومیکر می‌خواهد که قیمت آن حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیون تومان است. همچنین نیازمند ۳ انکوباتور است که هزینه هر یک حدود ۷ میلیون تومان است. هزینه خرید نوع یخچال‌دار آن ۱۴ و نیم میلیون تومان است. برای خرید یک کانتر میکروبی حدود ۲ میلیون تومان باید در نظر بگیریم. همچنین نیازمند نور است که قیمت آن هم حدود ۶ میلیون تومان می‌شود. در کنار اینها هود لامینار، یخچال و فریزر را هم در نظر بگیرید که برای بخش میکروبی است. اتوکلاو و عامل ضدعفونی کننده برای مواد خشک مثل مواد شیشه‌ای و مواد فلزی نیز از دیگر ضروریات است.»

هزینه راه‌اندازی آزمایشگاه از یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تا ۱۲ میلیارد تومان

دکتر شکری با بیان اینکه آزمایشگاه دامپزشکی در بخش شیمی نیاز به کوره و ترازو دارد، می‌گوید: «یک ترازوی ۴ صفر نزدیک به ۳۰ میلیون تومان هزینه دارد. ترازوهای مختلف معمولی نیز حدود ۴ میلیون تومان و ترازوی افکت قریب به ۱۳ میلیون تومان هزینه دارد. در حال حاضر قیمت هر محیط کشت ایرانی یا هندی بالای یک میلیون تومان و اگر برند ملت باشد، حدود ۴ میلیون تومان است. لذا می‌توان گفت که با یک حساب سرانگشتی، هزینه راه‌اندازی یک آزمایشگاه بیسیک دامپزشکی که فقط شامل وسایل عمومی آزمایشگاهی و مواد و متریال مورد نیاز آن می‌شود، حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است. آزمایشگاهی که شخص بگوید من آزمایشگاه دامپزشکی دارم و می‌توانم در قسمت سرولوژی، میکروبیولوژی و میکروبیولوژی مواد خام کارهایی انجام دهم و آزمایش‌های عمومی شیمی مواد غذایی با منشاء دامی و خوراک دام را نیز پوشش دهم. این رقم تا ۱۲ میلیارد تومان قابل افزایش است.»

وی می‌افزاید: «این شخص اگر بخواهد آزمایش‌های تخصصی‌تر هم اضافه کند و بگوید ویتامین‌ها یا اسیدهای‌ آمینه را هم بررسی می‌کنم، به یک دستگاه HPLC نیاز دارد که الان قیمت در حد نوی آن تقریبا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است. ستون‌های مختلف آن نیز، هر ستون حدود ۳۰ میلیون تومان است. لذا اگر بخواهد روی بخش ویتامین‌ها، داروها، اسیدهای آمینه در خوراک دام و ... کار کند، با دستگاه‌های کناری آن باید حدود ۲ میلیارد تومان هزینه کند. اگر بخواهد کارهای پیشرفته‌تری کند و یک دستگاه NC math بیاورد، قیمت این دستگاه بسته به نوع برند و میزان کارکرد آن از یک میلیارد تومان شروع می‌شود تا ۹ میلیارد تومان. کمااینکه برخی از انواع نامرغوب آن را فقط باید به‌عنوان کابینت استفاده کرد. چون کار نمی‌کند و فقط جنبه نمایشی دارد. قیمت یک دستگاه معمولی که کار را راه بیندازد، در حد ۴ میلیارد تومان است.»

وی می‌گوید: «به این موارد آزمایشگاه بافت‌شناسی هم می‌تواند اضافه شود که البته در دامپزشکی زیاد مطرح نیست و بیشتر در حوزه مواد غذایی کارایی دارد. از آنجا که دامپزشکان و متخصصین بافت‌شناس و پاتولوژیست می‌توانند مسئول فنی آن قسمت شوند، این را هم معمولا می‌توانند جزء آزمایشگاه‌های دامپزشکی حساب کنند.»

نیروی انسانی مورد نیاز از ۸ نفر تا ۳۰ نفر

دبیر انجمن صنفی آزمایشگاهیان دامپزشکی ایران درخصوص هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی آزمایشگاه دامپزشکی، اظهار می‌کند: «یک آزمایشگاه بیسیک دامپزشکی به یک نفر میکروبیولوژیست و اگر به شکل توامان مواد غذایی و خوراک دام و مرندی باشد، به ۲ نفر میکروبیولوژیست نیاز دارد. یک نفر شیمیست، یک نفر اداری و یک نفر مسئول فنی از دیگر نیازهای آزمایشگاه است. اگر هم  خودش قصد انجام نمونه‌گیری داشته باشد که به یک نفر نمونه‌گیر نیاز دارد. این حداقل نیروی انسانی مورد نیاز است، اما معمولا آزمایشگاهی که کار می‌کنند و روپا هستند، از ۸ نفر تا حدود ۳۰ نفر نیرو دارند. بعضی از این افراد در کار خود متخصص هستند و حداقل لیسانس یا فوق لیسانس میکروبیولژی یا شیمی دارند. به همین خاطر معمولا به طور متوسطه ماهیانه ۵ و نیم میلیون تومان دریافتی دارند.»

وی با بیان اینکه متقاضیان راه‌اندازی آزمایشگاه دامپزشکی می‌توانند پروانه تاسیس خود را از نظام دامپزشکی استان دریافت کنند، می‌گوید: «اما پروانه مسئول فنی را ظاهرا خود سازمان دامپزشکی و مرکز تشخیص باید بدهند. گویا سازمان نظام دامپزشکی یک هزینه برای پروانه تاسیس می‌گیرد و به طور کلی هزینه‌ زیادی ندارد.»