پرونده عجیب ۸۰ گاو آلوده به بروسلوز در یکی از گاوداری‌های استان تهران چه بود؟!

حکیم مهر: اجرای پروتکل موقت برای مقابله با تب مالت در یک دامداری در فشافویه ۱۶ ماه به طول انجامید و در نهایت با افزایش دام‌های بیمار دستور لغو پروتکل صادر اما ممانعت دامدار از اجرای قانون منجر به گسترش بیماری و کشتار ۸۰ گاو شد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از تسنیم، بروسلوز یا تب مالت یکی از مهمترین و شایع‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است که میزان شیوع آن در انسان مستقیماً به شیوع این بیماری در دام‌ها بستگی دارد و راه اصلی انتقال آن استفاده از فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه است.

بروسلوز از دیرباز در کشور ما وجود داشته و در سازمان دامپزشکی دستورالعمل و سازوکاری برای مقابله و پیشگیری از انتشار این بیماری تعریف شده که بر اساس دستورالعمل پس از شناسایی دام آلوده به بیماری بروسلوز یا تب مالت از طریق تست خون، دام‌های آلوده کشتار و حذف می‌شوند.

تیرماه امسال رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت در گزارشی به افزایش آمار مبتلایان به تب مالت اشاره و اعلام کرد که بخش زیادی از ابتلا به این بیماری به دلیل استفاده از فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه است و از آنجا که شهرستان ری محل استقرار دامداری‌های بزرگ و متعددی است، اهمیت این بیماری و مقابله با آن در این شهرستان بیش از سایر مناطق احساس می‌شود.

در متن این خبر آمده است: «دکتر محمدرضا شیرزادی» رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت در تیرماه سال جاری با تشریح علائم بیماری تب مالت گفت: طی سال گذشته متأسفانه بروز موارد با افزایش مواجه بود و بخش زیادی از ابتلا به این بیماری نیز به دلیل استفاده از فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه است و مهم است که مردم در مصرف این فرآورده‌ها دقت کنند.

وی با اشاره به اینکه بروسلوز از جمله شایع‌ترین بیماری‌های عفونی در ایران، خاورمیانه و نواحی وسیعی از جهان است، به قابل انتقال بودن بیماری بین انسان و حیوان اشاره کرد و افزود: معمولاً عفونت در انسان به تماس مستقیم با حیوانات آلوده یا فرآورده‌های آن‌ها وابسته است. تماس با حیواناتِ دچار سقط‌جنین و مصرف شیر آلوده یا فرآورده‌های آن، مخاطرات اصلی در تب مالت هستند."

خلاصه‌ آیین‌نامه سازمان دامپزشکی برای مراقبت از بروسلوز

در متن برنامه و دستورالعمل‌های اجرایی دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دام سازمان دامپزشکی کشور در راستای مراقبت بروسلوز آمده است که همه‌ساله در گاوداری‌های صنعتی خون‌گیری انجام شده و سرم آن‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

- خون‌گیری به‌منظور تست و کشتار از دام‌های واجد شرایط (گوساله‌های ماده بالای ٤ ماه، تلیسه‌ها و گاوهای شیری و همچنین گاو نر داشتی) بسته به وضعیت بروسلوز در گاوداری، متفاوت و به شرح زیر است:

در گاوداری‌های دارای دام راکتور مثبت بروسلوز، خون‌گیری از گوساله‌های ماده بالای ١٢ ماه، تلیسه‌ها، گاوهای ماده (گاو در حال شــیردهی، گاو خشــک آبستن و خشک غیر آبستن) و نر اجباری ولی برای گوساله‌های ماده 4 تا 12 ماه، بسته به نظر فنی و کارشناسی استان اختیاری است.

- فواصل خون‌گیری و آزمایش در دامداری‌های تحت پوشش آزمون و کشتار:

تا زمانی که موارد مثبت بروسلوز در گاوداری یا گله مشاهده شود، آزمایش خون حداقل هر 2 ماه یک‌بار تکرار خواهد شد. در این دامداری‌ها آزمایش مجدد پس از 4 ماه به عمل خواهد آمد و در صورت منفی بودن نتیجه آزمایش طی 2 نوبت متوالی، این فاصله زمانی به 6 ماه تغییر خواهد یافت.

چنانچه در آزمایش مجدد که از گاوداری‌های عاری از بروسلوز (حداقل در دو آزمایش متوالی با فاصله ٢١ تا ٦ روز منفی) به عمل می‌آید موارد مشکوک مشاهده شود گاوهای مشکوک در بیماری‌های اولویت‌دار استراتژیک محل جداگانه‌ای به‌طور مجزا نگهداری و پس از مدتی که از سه هفته کمتر و از چهار هفته بیشتر نباشد، مجدداً مورد آزمایش قرار می‌گیرند و درصورتی‌که نتیجه این آزمایش منفی باشد تابع آخرین وضعیت و در غیر این صورت تابع شرایط بند ١ خواهند شد.

- کشتار (اقدامات بعد از تشخیص)

چنانچه بر اساس پاسخ آزمایشگاه، دامی به‌عنوان راکتور بروسلوز شناخته شد بلافاصله تحت نظر دامپزشکی در محلی کاملاً مجزا از سایر دام‌ها (اسطبل قرنطینه) نگهداری و حداکثر ظرف مدت ١٥ روز به کشتارگاه اعزام خواهد شد.

80  گاو آلوده در یک دامداری در فشافویه

پیگیری‌های نهادهای مسئول در جریان مقابله با شیوع تب مالت و کنترل آن در شهرری منجر به کشف یک پرونده عجیب در این زمینه‌ شد.

پرونده‌ای درباره کشتار 80 رأس گاو آلوده به تب مالت در مرجع قضائی بخش فشافویه شهرستان ری تشکیل شده و در جزئیات آن آمده است که در مردادماه سال 1400 دامپزشکی پروتکلی موقت و اختصاصی را تنظیم کرده که در یک دامداریِ مشخص، برای آزمایش تب مالت، به‌جای تست خون گاو، تست از شیر دام انجام شود و از مالک دامداری نیز تعهدی مبنی بر کشتار دام در صورت آلوده بودن و لغو پروتکل اختصاصی دریافت شده است؛ اما در روند اجرای این طرح با وجود تعهد دامدار مبنی بر اجرای دستورات، به اخطارهای اداره دامپزشکی بی‌توجهی شد و حتی از کشتار دام‌های آلوده جلوگیری به عمل آمد.

پروتکل اختصاصی تب مالت برای یک تولید کننده

تا اینجا به نظر می‌رسد دامپزشکی قصد اجرای طرح به‌صورت آزمایشی را داشته و در ابتدای کار نیز تعهدات لازم برای اجرای قانون اصلی را از مالک دامداری دریافت کرده است؛ اما اختصاص این پروتکل برای یک تولیدکننده و بدون دخالت مرکز تحقیقات، شائبه‌ تسهیل تولید برای این دامدار را ایجاد کرده بود.

 پروتکل تعیینی برای برخورد مقابله با تب مالت در این واحد دامداری

بر اساس پروتکل تعیینی از سوی دامپزشکی، کارشناسان با آزمایش شیر دام (همزمان با  تست خون) در این دامداری، در صورت مثبت شدن تست تب مالت، باید دام را قرنطینه و در صورت تکرار نتیجه مثبت برای کشتار اقدام کنند و در صورتی که دو نوبت متوالی پاسخ تست منفی شد، از قرنطینه خارج شود.

‌این پروتکل تست از شیر در حالی تعریف شده که باکتری موجود در تب مالت در شیر به سختی قابل تشخیص است و به گفته کارشناسان راه دقیق شناسایی این باکتری از راه آزمایش خون امکان‌پذیر است؛ لذا در این دامداری به واسطه آزمایش از شیر، امکان شناسایی دام آلوده به طور قطعی وجود نداشت، کما اینکه گوساله های 4 ماه به بالا تا اولین زایمان (یعنی حدود 24 ماهگی ) شیر برای آزمایش ندارد و فقط باید تست خون انجام شود.

پروتکل موقتی مقابله با تب مالت

17 مردادماه 1400 تفاهم‌نامه میان سازمان دامپزشکی و دامداری مذکور اجرایی و در مورخ 23 مرداد ماه مفاد پروتکل موقتی به واحد دامداری ابلاغ شده است.

تفاهم‌نامه سازمان دامپزشکی با متصدیان و مالکان واحد دامداری برای اجرای دستورالعمل در صورت مشاهده موارد بیمار

ابتدای فرآیند اجرای قانون دامپزشکی در تب مالت

در 14 دی‌ماه 1401 پس از آزمایش‌های متعدد از دام‌های این دامداری، سازمان دامپزشکی در نامه‌ای به دستگاه شهرستانی عنوان کرده که "در جداسازی باکتری بروسلوز از نمونه‌های ارسالی به آن مرکز مطالعات و تشخیص، باکتری مشهود و آلودگی قطعی است" و سپس بعد از گذشت 16 ماه از فعالیت این دامداری بر اساس پروتکل موقتی "دستور لغو پروتکل موقتی صادر و بر رعایت اصول بهداشتی و دستورالعمل تأکید شد".

نامه لغو پروتکل از سوی اداره دامپزشکی شهرستان ری به مالک دامداری ابلاغ و در آن ذکر شده است که باید مطابق دستورالعمل دامپزشکی دام‌های مثبت حذف و موارد مشکوک قرنطینه و خون‌گیری از گله بر اساس مقررات اجرایی شود.

به‌طور کلی پس از 16 ماه و اعلام آلودگی‌های متعدد دام از سوی کارشناسان دامپزشکی فرمان اجرای دستورالعمل مقابله با بروسلوز صادر شد.

تعداد دام‌های بیمار افزایش یافت

در 1 بهمن ماه 1401 مجدداً خون‌گیری از دام‌ها طبق دستورالعمل انجام می‌شود که تعداد دام‌های آلوده به دلیل عدم مراقبت افزایش داشته و به 71 رأس رسیده است در صورتی که در آزمایش‌های پیشین گاو آلوده کمتر تشخیص داده شده بود که با اجرای پروتکل موقتی و ممانعت از مراقبت، تعداد دام‌های بیمار افزایش یافت و آخرین اخطار از سوی اداره دامپزشکی ری درباره کشتار دام‌های آلوده به دامداری ابلاغ شد.

مالک دامداری اقدام به پیگیری موضوع در دیوان عدالت کرد و همین امر موجب توقف در اجرای قانون و در نهایت عدم نظارت دامپزشکی بر سلامت دام‌ها شد.

در 10 مرداد 1402 سازمان بازرسی کشور به موضوع ورود کرد و شبانه خون‌گیری از دام‌ها انجام و در نهایت 80 مورد مثبت شناسایی شد.

کشتار گاوهای آلوده به دامدار اعلام شده بود اما دامدار به بهانه اجرای پروتکل که پیش‌تر لغو شده بود، از کشتار جلوگیری و مجدداً این موضوع را در مراجع قضائی پیگیری کرد که این روند 6 ماه یعنی از اسفندماه تا 10 مردادماه به طول انجامید.

در این تاریخ، با ورود سازمان بازرسی کشور و دادستان شهرستان ری در تاریخ 10 مرداد 1402 مجدداً خون‌گیری از گله انجام و موارد مثبت برای آزمایش مجدد در سطح استانی ارجاع شد که در گزارش نهایی 80 گاو آلوده شناسایی شد اما بازهم مالک از اجرای قانون ممانعت کرد.

گاوهای بیمار بالاخره کشتار شدند

29  شهریورماه 1402 سازمان بازرسی کشور پیگیر رسیدگی به پرونده شد که در نهایت با همکاری دادگاه بخش فشافویه بر اساس مفاد قانون، عوامل دامپزشکی با حضور در محل نسبت به اجرای قانون اقدام و گاوهای بیمار در شرایطی کاملاً کنترل شده به کشتارگاه منتقل و بالاخره کشتار شدند.

به گفته کارشناسان گوشت این دام‌ها با پخت کامل ممنوعیت مصرف انسانی ندارد و تب مالت از طریق گوشت پخته‌شده به انسان سرایت نخواهد کرد.

شیر باید با ماشین حمل شیر تحت نظارت اداره دامپزشکی توزیع شود؛ اما در مدت تقریبی 6 ماه شیر این دامداری تحت نظارت توزیع نشده و مشخص نیست این شیر در کجا و به چه واحدهایی توزیع شده است.

کشتار 80 گاو آلوده به تب مالت با دستور قضائی

«محمدمهدی رحیمی» دادستان شهرستان ری  درباره برخورد با دامداری آلوده به تب مالت در بخش فشافویه گفت: سازمان دامپزشکی در تلاش بود مقررات جدیدی را در کنترل تب مالت وضع کند که در تفاهم‌نامه‌ای با دامداری در فشافویه، طرح به‌صورت پایلوت اجرایی شد اما به دلیل عدم حصول نتیجه مناسب بر اساس مفاد تفاهم‌نامه دستور لغو پروتکل از سوی دامپزشکی اعلام شد.

وی افزود: دامدار بر اجرای پروتکلی که از سوی دامپزشکی لغو شده بود، اصرار و از ورود بازرسان دامپزشکی و اجرای قانون جلوگیری کرده بود.

دادستان شهرستان ری در ادامه گفت: در نهایت پس از ورود بازرسی کل استان تهران و ورود دستگاه قضائی با هدف حفظ سلامت جامعه و در پی برخورد با تهدید علیه بهداشت عمومی 80 گاو بیمار و آلوده به تب مالت این دامداری کشتار و لاشه قابل استفاده گاوها در اختیار دامدار قرار گرفت.

خونگیری از دامداری متخلف با دستور قضائی/فروش شیر ممنوع شد

رحیمی تصریح کرد: پس از کشتار گاوهای آلوده این دامداری متخلف، بازهم از ورود بازرسان دامپزشکی جلوگیری می‌شد، اما به دلیل اهمیت برخورد با این‌گونه تخلفات که تهدیدی برای سلامت جان مردم محسوب می‌شود، دستور قضائی مربوطه صادر شد.

وی ادامه داد: در آزمایش اخیر از گاوهای این مرکز 15 گاو آلوده تشخیص داده‌شده لذا هر دو هفته یک‌بار بازرسان اداره دامپزشکی شهرستان ری با دستور قضائی جهت خون‌گیری وارد دامداری می‌شوند تا این گله پاک و محدودیت‌ها کاهش یابد.

دادستان شهرستان ری تأکید کرد: دامداری مذکور در حال حاضر به دلیل وجود بیماری تب مالت در میان دام‌ها تا پاک‌سازی کامل حق فروش شیر ندارد.

آزمایشگاه‌های خصوصی ابزار آزمایش تب مالت ندارند

وی ادامه داد: این دامداری اخیراً بر اساس گزارش آزمایشگاهی خصوصی مدعی شده که گاوهای سالم کشتار شدند اما آزمایش تشخیص بیماری تب مالت بر اساس قانون تنها در آزمایشگاه‌های قانونی و دولتی قابل استناد است و هیچ آزمایشگاه خصوصی به دلیل نداشتن ابراز لازم امکان تشخیص صحیح نخواهد داشت.

رحیمی در پایان با اشاره به توزیع شیر این دامداری متخلف در زمان آلودگی به تب مالت و ممانعت از اجرای قانون خاطرنشان کرد: علیه این واحد به دلیل ممانعت از اجرای قانون اعلام جرم و پرونده قضائی تشکیل شده است.