وزارت جهاد کشاورزی یا وزارت بهداشت؟ مسئله این است! - دکتر رضا ایجاب

وزارت جهاد کشاورزی یا وزارت بهداشت؟ مسئله این است!

دکتر رضا ایجاب

متخصص مامایی و بیماری‌های تولید مثل دام

چندی پیش نظرسنجی در سایت حکیم مهر انجام گرفت که با استقبال دامپزشکان روبرو گردید و 94 درصد شرکت کنندگان موافق انتقال آموزش دامپزشکی به وزارت بهداشت بودند. بلافاصله این سوال مطرح می شود که اساساً خود سازمان دامپزشکی در جایگاه مناسب خود قرار دارد یا گزینه بهتری هم وجود دارد؟

کشورهای معدودی پیدا می شوند که سازمان دامپزشکی (تاکید می کنم سازمان دامپزشکی و نه آموزش دامپزشکی) در آنها عمدتاً زیر نظر وزارت بهداشت اداره ‌می شوند، مانند ترینیداد و توباگو و اوگاندا، و اگر جستجو ادامه پیدا کند، کشورهایی که دامپزشکی زیر نظر وزارت کشاورزی اداره می شوند نیز نام آشناتر نیستند، مانند موریتانی، جامائیکا، جمهوری دومنیکن و گرانادا؛ نکته تامل برانگیز همین جاست که سازمان های دامپزشکی (یا هر عنوانی که متولی سیاست های مشابه سازمان دامپزشکی را در آن کشور برعهده داشته باشد) در کشورهای پیشرفته زیر نظر جهاد کشاورزی نیز اداره نمی شوند و جالب تر اینکه اگر اینفوگرافیک و شرح وظایف سازمان دامپزشکی ایران را در مقام مقایسه قرار دهیم، از این بابت هم این سازمان منحصر به فرد است و تقریباً هیچ کشوری را نمی توان در دنیا پیدا کرد که تمام این وظایف را همزمان زیر یک سقف (تحت هر نامی) مدیریت یا بهتر بگوییم رتق و فتق کند.

در شرح وظایف وزارت جهاد کشاورزی، معاونت امور تولیدات دامی تعریف شده که تقریباً در تمام کشورهای پیشرفته دنیا نیز این چهارچوب سازمانی و شرح وظایف وجود دارد و زمینه توسعه تولیدات دامی را فراهم و فارم ها را رصد می کند، ولی قرار گرفتن همزمان سازمان دامپزشکی (ولو بصورت هم عرض) با آن وظایف عریض و طویل، زیر نام (شما بخوانید: "در کنار نام") وزارت جهاد کشاورزی کمی عجیب بنظر می رسد. برای مثال در کشور ایالات متحده آمریکا ارگانی غیر دولتی (American Veterinary Medical Association) عمده اختیارات حوزه درمان را در اختیار دارد و در سایر کشورها مثل انگلستان، استرالیا یا حتی امارات متحده عربی نیز وضع به همین منوال است. در واقع نمی توان تصور کرد: یکی از زیر مجموعه های وزارت جهاد و کشاورزی یا نام های مشابه آن بطور مثال مجوزهای مربوط به درمانگاه سگ و گربه را نیز ارزیابی و صادر کند! شاید تنها مصداق خارجی آن "الهيئة العامة لشئونالزراعه والثروة السمكية" کویت باشد!

علی‌رغم اینکه بعد از کشمکش های فراوان، گویا نظام دامپزشکی مسئولیت (یا بخشی از مسئولیت) صدور مجوزها را بر عهده گرفته است، اما نگاهی به چارت سازمانی و سبقه نظام دامپزشکی گواه این مطلب است که استقلال کامل نظام دامپزشکی و "تلاش در جهت پیشبرد و اصلاح امور دامپزشكی" که از اهداف ایجاد نظام دامپزشکی قید شده، نیاز به زمان خیلی خیلی بیشتری دارد! نیمی از اعضای شورای مرکزی نظام دامپزشکی را نمایندگان سازمان ها و وزارتخانه های دولتی تشکیل می دهند و سازمان دامپزشکی در رأس امور اجرایی قرار دارد و بیشترین واژه ای که در چند خط شرح وظایف نظام دامپزشکی به چشم می‌خورد "همکاری" است؛ صد البته این موضوع را از محل استقرار واحدهای نظام دامپزشکی در اکثر استان ها نیز می توان استنباط کرد، "گوشه‌ای از حیاط اداره کل".

در این فضا به نظر شخص نویسنده: اعضای سازمان دامپزشکی حق دارند گاهی دغدغه هایی شبیه به سیاست گذاران وزارت جهاد کشاورزی داشته باشند که به مزاق دامپزشک جماعت نیز خوش نیاید، چراکه قانون این رسالت را بر دوش دیگری انداخته و نظام دامپزشکی مسئول رسیدگی و "تلاش در جهت حفظ شئون حرفه دامپزشكی" است و نباید خرده ای گرفت؛ از طرفی به اعضای نظام دامپزشکی نیز حق می دهم که یک تنه نتوانند تصمیماتی اتخاذ کنند که این حمایت تمام و کمال صورت گیرد، چراکه اختیارات محدود است و ایضاً خرده نباید گرفت! بنابراین به صرف وجود نظام دامپزشکی نمی توان اعلام کرد که دامپزشکی بصورت مستقل اداره می شود.

اصولاً اینکه تولیدات دامی، تاکید می کنم فقط تولیدات دامی و نه درمان، پایش و نظارت بر سلامت تولیدات، در تمام دنیا در حوزه وزارت جهاد کشاورزی قرار می‌گیرد، بدین جهت است که کشاورزان مایحتاج فارم های دامی وابسته را فراهم می کنند و این ارتباط نزدیک موجب شده تا کمک به رشد هر دو حوزه (کشاورزی و تولیدات دامی) در حوزه اختیار وزارت جهاد و کشاورزی باشد. اما با توجه به شرایط اقلیمی کشورمان این سوالات به وجود می آید که: مراتع چه میزان در تولیدات دامی ما نقش دارند؟ چند درصد از اقلام جیره های دامی کشور اعم از ذرت، گندم، جو، سویا و... از تولیدات کشاورزان داخلی بدست می آید؟

چند روز پیش دکتر صفری، رباست نظام دامپزشکی، متذکر شدند که: "سازمان دامپزشکی به عنوان متولی اصلی سلامت غذا، باید صلابت لازم را در اجرای آئین ‌نامه نظارت بهداشتی دامپزشکی داشته باشد". به این بهانه نگاهی انداختیم به سایر کشورهای دنیا و اینکه متولی سلامت غذا (با منشاء تولیدات دامی) در نهایت چه ارگانی است و جایگاه دامپزشکی کجاست؟

در تمام این سال ها دامپزشکی در کشور ما کمی سمت و سوی متفاوت تری به خود گرفته است؛ چه در بحث آموزش: در سرفصل دروس دامپزشکی دروسی چون طیور، آبزیان، زنبور عسل و کنترل کیفی که در دانشکده های دامپزشکی ما جز سرفصل های اصلی هستند، به عنوان دورس اصلی در دانشکده های دامپزشکی معتبر دنیا تدریس نمی شوند؛ و چه در بحث اشتغال: آن بخشی که به عنوان مسئولین و ناظرین بهداشتی واحدهای تولید، بسته بندی، نگهداری و عرضۀ فرآورده های خام دامی، تبدیل ضایعات، واحدهای پرورش دام و طیور، و همچنین مسئولین فنی شرکت های تولیدکننده، واردکننده و پخش واکسن، دارو و مکمل های دام و طیور زیر نظر دامپزشکی (که بخش عمده ای از وظایف سازمان دامپزشکی و ادارات وابسته را نیز به خود اختصاص داده است) و عمدتاً توسط دامپزشکان اداره می شود نیز در کشور ما منحصر به فرد است و در کشورهای پیشرفته ارگان های دیگری بجز سازمان دامپزشکی وظایف اینچنینی را بر عهده دارد. با این همه، با مقایسه وظایف و اختیارات فوق الذکر در کشورهای مختلف به بررسی این موضوع پرداختیم که چه سازمان یا ارگانی وظیفه نظارت و پایش محصولات با منشاء دامی را برعهده دارد؟

در کانادا این وظایف تجمیع گردیده است و مانند آمریکا دامنه مسئولیت ها گسترده نمی باشد، آژانس بازرسی مواد غذایی در کانادا (Canadian Food Inspection Agency) که زیرمجموعه وزارت بهداشت کانادا است، وظایفی نزدیک به وظایف دامپزشکان مسئول فنی در ایران نیز دارد.

در ایالات متحده آمریکا این وظایف بیشتر زیر نظر سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA ) می باشد که برخلاف برخی منابع داخلی، این سازمان وابسته به وزارتخانه های 15 گانه آمریکا نیست و زیر نظر کابینه دولت و تحت رهبری پارلمان اداره می شود. دپارتمان کشاورزی وابسته به وزارت کشاورزی آمریکا (United States Department of Agriculture (USDA) ) نیز نظارت های خود را اعمال می کند ولی با مقایسه اختیارات این دو، وظایف سازمان دامپزشکی بیشتر در زیر مجموعه FDA  قرار می گیرد و نه USDA . در مورد FDA به لحاظ ساختاری نمونه مشابه آن در کشور خودمان می توان از سازمان هواپیمایی کشوری ایران نام برد. در مورد FDA اینکه برخلاف ایران این وظایف از سازمان غذا و داروی آمریکا تفکیک نشده است. بطور مشخص در کشور ایتالیا ارگانی مشابه سازمان دامپزشکی ایران با نام "Department for Veterinary Public Health, Nutrition And Food Safety " زیر نظر وزارت بهداشت فعالیت می کند.

اصولاً اینکه چه سازمانی در دنیا عهده دار این مسئولیت هاست، بسته در هر کشوری متفاوت است، علی رغم مثال های فوق، در برخی دیگر از کشورهای اروپایی مانند انگلستان، آلمان و نروژ این وظایف بیشتر در دستور کار کمیته هایی که به وزارت کشاورزی تعلق دارند و یا مستقل عمل می‌کنند، سپرده شده است. یا حتی برخی کشورها مانند کره جنوبی به علت حساسیت موضوع وزارتخانه ای مستقل (Ministry of Food and Drug Safety) را بدان اختصاص داده است.

در آخر به نظر شخصی نویسنده، با توجه به اینکه وزارت بهداشت متولی اصلی نظارت بر مواد غذایی را در مقیاس بزرگتری عهده دار است و با توجه به اینکه این مخاطرات سلامت همگانی را به خطر می اندازند، باید در آینده منتظر تحولاتی در این حوزه باشیم، که صد البته نمی توان از تجربیات ارزشمند چند دهه دامپزشکان در این حوزه، چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی چشم پوشی کرد و پیشنهاد می گردد در جهت ارتقاء سلامت عمومی، وزارت بهداشت بجای دید انتقادی از سازمان دامپزشکی، به عنوان بازویی تاثیرگذار سود ببرد و چه بسا که در آینده نزدیک، جابجایی سازمان دامپزشکی نیز میسر شود. ضمن اینکه حوزه هایی چون دارو، درمان و واکسن نیز چندان به وزارت جهاد کشاورزی مرتبط نمی باشند.

دکتر رضا ایجاب